Þjóðlíf - 01.01.1991, Qupperneq 8

INNLENT
ÍSLAND
BY6GT
FYRIR 800!
Á íslandi var töluverð byggð þegar á 7. og 8. öld, segir dr. Margrét Hermanns
Auðardóttir fornleifafrœðingur. Hún gagnrýnir harkalega vísindastofnanir og
viðtekin viðhorf í fornleifafrœði á íslandi
„Papa er fyrst getið í íslendingabók Ara
fróða, en þá bók þekkjum við í afritum frá
seinni öldum. Þar segir að paparnir hafi
verið kristnir og að þeir hafi skilið eftir sig
írskar bjöllur og bagla og „af því mátti
skilja að þeir voru menn írskir". Hér eru
tilteknir munir er tengjast þeirra tíma
kristni, og því var eðlilegt að menn drægju
þá ályktun að eigendurnir kæmu frá ír-
landi, því kristni var ekki innleidd í
Skandinavíu á þessum tíma, þ.e.a.s. í lok
9. aldar.
Ef við lítum hinsvegar
til þess hvað nýrri forn-
leifarannsóknir hafa leitt í
ljós varðandi landnámið,
þá eru elstu þekktu
byggðaminjarnar norræn-
ar en ekki írskar. Þessar
minjar eru frá Herjólfsdal í
Vestmannaeyjum og úr
miðbæ Reykjavíkur, minj-
ar sem ná aftur á 7.-8. öld,
þ.e.a.s. aftur til tímabils-
ins sem er undanfari vík-
ingatímans.
Hingað til hafa engar
minjar fundist sem benda
til hreinræktaðrar írskrar
búsetu hér á landi og því
mætti ætla að papar Ara
fróða hafi í raun verið nor-
rænir menn og heitið hafi
ÁSGEIR R. HELGASON
þeir hugsanlega fengið þar sem þeir voru
kristnir, þ.e. pápískir.
Afrakstur fornleifarannsókna segir
okkur að tengsl hafi verið milli Skandin-
avíu og Bretlandseyja og þar með
keltneska svæðisins áður en víkingaferðir
hófust. Því má búast við keltneskum
áhrifum hér á landi hvort heldur þau bár-
ust með kristni t.d. írskum prestum og
kristniboðum, þrælum landnámsmanna
eða með öðrum hætti. Það er hinsvegar
alveg ljóst að sú byggð sem hér var þegar
fyrir 800 var norræn en ekki írsk.“
„Þessi fyrsta byggð norrænna manna á
íslandi náði allavega til Suðvesturlands-
ins, því þar hafa byggðaleifar fundist und-
ir svokallaðri „landnámsgjósku“, sem er
öskufall frá gosi er átti sér stað skömmu
eftir að landnám hófst. Elsta hluta byggð-
arinnar í Herjólfsdal er einmitt að finna
undir þessari ösku og sú byggð nær aftur á
7-.8. öld. Hversu dreifð þessi fyrsta byggð
er utan Suðvesturlandsins
geta einungis áframhald-
andi fornleifarannsóknir
sagt til um.
Það er hinsvegar sorgleg
staðreynd að skilningur á
gildi fornleifafræðinnar
sem sjálfstæðrar fræðig-
reinar sem lýtur eigin lög-
málum, hefur verið
skammarlega lítill hér á
landi. Til þess að fornleifa-
rannsóknir verði efldar þarf
að koma til áhugi og aukinn
stuðningur frá bæjar- og
sveitarfélögum utan suð-
vesturhornsins, eða þá frá
áhrifamönnum sem annt er
um menningarsögu sinnar
heimabyggðar. Áhuga á
fornleifum og fornleifa-
rannsóknum virðist eink-
Dr. Margrét Hermanns
Auðardóttir
Margir hafa efast um hina stöðluðu frásögn um upphaf íslands-
byggðar. Það var því hvalreki fyrir þessa efasemdarmenn, þegar
Margrét Hermanns Auðardóttir varði doktorsritgerð sína í forn-
leifafræði umfyrstu byggðfyrir874. Þarfærirhún rökfyrirþví aðá
íslandi hafi verið all útbreidd byggð norrænna manna fyrir 800.
Hún varði doktorsritgerð sína við Háskólann í Umea í Svíþjóð
1989. Hún hefur fengist við skriftir og ýmiss verkefni tengd forn-
leifarannsóknum hér á landi m.a. á verslunarstaðnum að Gásum
í Eyjafirði. Undanfarin 3 ár hefur hún gegnt rannsóknarstöðu í
fornleifafræði við Háskóla íslands og hefur t.d. stundað rann-
sóknir á víðáttumikilli járnvinnslu til forna í Fnjóskadal í Suður—
Þingeyjarsýslu. Margrét býr með Auði Ýrr dóttur sinni í íbúð við
Kvisthaga í Reykjavík. Við sóttum hana heim og eftir að hafa
hagrætt okkur í stofunni og bergt dálítið á kaffinu barst talið strax
að Pöpum:
8 ÞJÓÐLÍF