Þjóðlíf - 01.01.1991, Qupperneq 10

INNLENT
Vísindi án virkrar gagnrýni eru eins og
vélarlaus bíll, aðeins hismi. Málefnaleg
gagnrýni er því auðvitað bara af hinu
góða. Ég verð þó að segja að mér fmnst
ýmsar athugasemdir við niðurstöður
Herjólfsdalsrannsókna eiga lítið skylt við
málefnalega gagnrýni að ekki sé talað um
framangreinda framkomu Vísindafélags-
manna. Sem dæmi um hæpna gagnrýni
má nefna afneitun sumra jarðfræðinga á
geislakolsaldursgreiningum (14C) úr
byggðinni í Herjólfsdal. Hér er um að
ræða birkikol, koluð af manna völdum,
sem eru frá 7.-8. öld samkvæmt þessum
mælingum. Þessi aldursgreiningaraðferð
hefur verið tekin góð og gild innan forn-
leifafræðinnar og náttúrufræðigreina
hingað til og því afar sérkennilegt að henni
sé fundið allt til foráttu hér á landi, ef hún
stangast á við ritaðar heimildir sem eru
upphaflega skráðar á 12.-13. öld og við
þekkjum aðallega í afritum frá 17. öld. Það
væri dálaglegt ef Gamla testamentinu væri
í dag beitt bókstaflega gegn öllum niður-
stöðum og geislakolsaldursgreiningum
sem varpað hafa nýju ljósi á þróunarsögu
mannsins hér á jörð.
Það má einnig láta það fljóta með til
fróðleiks að aðrir fornleifafræðingar hafa
rekist á aldursgreiningar í byggðaminjum
sem ná aftur fyrir 874. Frá uppgreftri
sænska fornleifafræðingsins dr. Else Nor-
dahl á byggðaleifum í miðbæ Reykjavíkur
eru fjórar aldursgreiningar, sem ná aftur á
7.-8. öld og þar að auki fjórar til viðbótar
sem ná aftur fyrir aldamótin 900. Hún
kaus aftur á móti að láta þessar aldurs-
greiningar liggja milli hluta þegar hún
birti niðurstöður sínar í sænsku tímariti
fyrir tveimur árum.“
„Eiginlega hefur deilan staðið um tvo
þætti, þ.e.a.s. aldur upphaflegs landnáms
og aldur landnámsgjóskunnar; sem er
ekki eitt og hið sama þar sem elstu byggða-
leifarnar undir landnámsgjóskunni hljóta
„Pessi aldurs-
greiningaraðferð hefur
verið tekin góð og gild
innan fornleifa-
fræðinnar og
nóttúrufræðigreina
hingað til og því afar
sérkennilegt að henni sé
fundið allt til foráttu hér
á landi..."
„Frá uppgreftri sænska
fornleifafræðingsins dr.
Else Nordahl á
byggðaleifum í miðbæ
Reykjavíkur eru f jórar
aldursgreiningar, sem
ná aftur á 7.-8. öld og
þar að auki fjórar til
viðbótar sem ná aftur
fyrir aldamótin 900..."
að vera eldri en landnámsgosið og landn-
ámsgjóskan. Landnámsgjóskan er ösku-
lag sem menn eru sammála um að hafi
fallið skömmu eftir að byggð hófst á Is-
landi. Hugtakið „skömmu eftir“ getur
hins vegar verið afar teygjanlegt þegar
tímatal er annars vegar.
Ég varpaði því fram í ritgerð minni um
Herjólfsdalsrannsóknir að landnáms-
gjóskan gæti verið allt að 200 árum eldri en
haldið hefur verið fram af sumum jarð-
fræðingum, en það er að hún sé frá því um
900. Ef ég hefði sleppt öllum tilgátum um
aldurinn á landnámsgjóskunni þá hefði
umræðan vonandi fjallað um það sem
mestu máli skiptir, það er aldur elstu
byggðar óháð þessu gjóskufalli eða elds-
umbrotunum sem hún er upprunnin frá.
Landnámsgjóskan hlýtur að vera eldri en
frá því um aldamótin 900. En jafnvel þó
þetta öskulag væri frá því um 900 er alger-
lega útilokað að öll sú byggð sem hægt er
að greina undir landnámsgjóskunni og
nær allt upp í Þjórsárdal, hafi náð rótfestu
á 26 árum. Enda benda rannsóknir mínar
til þess að fyrsta byggð nái aftur á 7.-8.
öld. Framgrafnar bæjarleifar í Herjólfsdal
og Reykjavík eru eins og fyrr segir eftir
norræna menn, en ekki íra eða kelta. Þetta
er aðal málið og um þetta ætti umræðan að
snúast.
Það sem styður niðurstöður mínar um
hinn háa aldur byggðarinnar í Herjólfsdal
er ýmislegt fleira en aldursgreiningarnar
með geislakoli (14C), m.a. ýmsir munir er
fundust í bæjarhólnum í Herjólfsdal.
Af munum má nefna hringprjón og nál-
arhús úr bronsi af víkingatímagerð og eins
brot úr deiglu (formi sem málmhlutur hef-
ur verið steyptur í) þar sem samsetning
deiglunnar er af líkri gerð og í deiglum frá
víkingatíma m.a. frá Vesturlandi Noregs.
Tekið skal fram að aðrir munir úr Herj-
ólfsdal eru þess eðlis að þeir geta náð yfir
langt tímabil. Þó mátti greina að brýnin úr
Herjólfsdal eru af annarri gerð en þeirri
sem flutt var út í stórum stíl frá Noregi á
víkingatíma og þekkt er frá uppgröftum
utan Noregs. Víkingatímamunirnir lágu
ofarlega eða efst í mannvistarlaginu, en
það er víða mjög þykkt, sem bendir til
langvarandi byggðar þegar á 10. öld.
í einni húsarústinni mátti sjá að í fremri
hlutanum hafi verið fjós og í þeim innri
mannabústaður, en þetta fyrirkomulag
var algengt á fyrri hluta járnaldar er lýkur
um aldamótin 600 á Norðurlöndum, sem
styður einnig háan aldur byggðarinnar í
Herjólfsdal. Þetta hús er eina þekkta hús-
ið með þessu fyrirkomulagi hér á landi,
enn sem komið er.“
alið barst nú að stöðu kvenna í heimi
vísindanna og því hvort rannsóknar-
niðurstöður kvenna eigi ef til vill erfiðara
uppdráttar en rannsóknir karla.
„Hvað mína faggrein varðar í nágranna-
löndunum, þá hafa konur verið þar í
æðstu fræðimannastöðum og nú eru fleiri
konur prófessorar í fornleifafræði í Noregi
en karlmenn og kemur þar til að norskar
konur standa saman og sýna markvissa
samstöðu hver með annarri óháð faglegum
ágreiningi. Hér á tímum kvennalista
mættu íslenskar konur læra margt af kyn-
systrum sínum í Noregi. Mér sýnist á öllu
að konur eigi erfitt uppdráttar innan Há-
skóla Islands, enda er þær sjaldnast að
finna í faglegum áhrifastöðum í þessari
æðstu menntastofnun okkar. Það eru
alltaf átök í kringum nýjar niðurstöður og
þar skiptir auðvitað ekki máli hvort höf-
undar þeirra eru karl eða kona.
Ráðstefna Vísindafélagsins um land-
námið minnir mig þó óneitanlega á ráð-
stefnu um íslenska mannfræði í miðvest-
urríkjum Bandaríkjanna fyrir nokkrum
árum, þar sem ábyrgðaraðilar ráðstefn-
unnar (karlmenn) fóru fram á það við einn
ráðstefnugesta, danskan mannfræðing
(konu), að hún samræmdi skrif sín að
skrifum þeirra karlmannanna. Þessi
ókurteisi og yfirgangur olli því að þekktir
fræðimenn er voru á ráðstefnunni létu
ekki birta fyrirlestra sína í rannsóknarrit-
um er gefin voru út síðar, bæði til að sýna
samstöðu með danska mannfræðingnum
og eins til að mótmæla skorti á óskráðum
akademískum siðareglum, er fram kom
oftar en einu sinni á þessari ráðstefnu.
Danski mannfræðingurinn var í fyrra
kölluð í prófessorsstöðu í mannfræði við
Kaupmannahafnarháskóla, sem sýnir það
að hún nýtur mikillar virðingar sem
mannfræðingur utan íslensks áhrifasvæð-
is. Ég hef oft velt því fyrir mér hvort þessi
hegðun, sem er mjög áberandi hér á landi,
sé einungis sprottin af skorti á menningar-
10 ÞJÓÐLÍF