Þjóðlíf - 01.01.1991, Síða 11
„Elsta hluta byggðarínnar íHerjólfsdal er einmitt að finna undir þessari ösku og sú byggð nær aftur á 7. -8. öld“, segir dr. Margrét. Myndin er frá
uppgreftrinum íHerjólfsdal.
(Mynd: Sigurg. Jónasson Vestmannaeyjum)
legri fágun og akademískri ögun eða hvort
hún beinist einkum að konum?“
argrét taldi að erfítt væri fyrir sig að
leggja mat á eigin niðurstöður í víðu
faglegu samhengi. Viðbrögð virtra forn-
leifafræðinga í Norður-Evrópu bentu þó
til þess að þeir telji að niðurstöður Herj-
ólfsdalsrannsókna hafi þegar haft áhrif á
afstöðu fagmanna þar varðandi flutning
norrænna manna út til Norður-Atlants-
hafseyjanna, áður en víkingaferðir hófust.
„Það var vitað að menn fluttust frá Nor-
egi til skosku eyjanna, Hjaltlands og
Orkneyja fyrir 800 og þar má greina merki
um friðsamlegt þjóðfélag bænda, sem
voru nokkuð jafnir innbyrðis, en engir
víkingar. Ég varpa því fram í ritgerð
minni að fyrsta landnámssamfélagið hér á
landi hafi einkennst af sömu þáttum og
því hafi þeir er síðar komu (landnáms-
menn íslendingabókar og Landnámu)
getað náð yfirráðum hér án mikillar fyrir-
stöðu, hvort heldur gripið var til vopna
eða öðrum ráðum beitt.
N iðurstöður Her jólfsdalsrannsókna
eru einnig taldar geta haft áhrif á mögu-
leika okkar til að greina á milli víkingatím-
ans annars vegar og tímabilsins næst á
undan, meróvingertímans (frá ca. 600-800
e.Kr.). Meróvingertíminn er nokkurs
konar myrkar aldir í norrænni fornleifa-
fræði og hefur einkennst af því að fáar
„En jafnvel þó þetta
öskulag væri frá því um
900 þá er algerlega
útilokað að öll sú byggð
sem hægt er að greina
undir landnáms-
gjóskunni og nær allt
upp í Þjórsárdal, hafi
náð rótfestu á 26 árum.
Enda benda rannsóknir
mínar til þess að fyrsta
byggð nái aftur á 7.-8.
öld..."
byggingaleifar eru þekktar frá þeim tíma,
en elsti hluti Herjólfsdalsbyggðarinnar
nær aftur á meróvingertíma.“
En hvert er síðan eðlilegt framhald rann-
sóknanna í Herjólfsdal?
„Ég óttast verulega, að ekki verði hægt
að stuðla að fornleifarannsóknum með
eðlilegum hætti hér á landi í náinni fram-
tíð. Á fyrra ári voru samþykkt ný þjóð-
minjalög, en fagleg endurskoðun laganna
var, ólíkt því sem gerist erlendis, sett í
hendur þeirra sem beinna hagsmuna
höfðu að gæta af endurskoðuninni.
Þó almennt sé viðurkennt að fornleifa-
varslan hafi lengi verið bágborin undir
stjórn Þjóðminjasafns, þá var endurskoð-
unin sett í hendur safnsins, sem þýddi að
hagsmunaaðilar í safninu unnu leynt og
ljóst að því að styrkja völd sín á kostnað
faglegra þátta. Ég reyndi mikið að koma á
framfæri hugmyndum úr fornleifalöggjöf
nágrannalandanna, sem ég hafði sniðið að
eigin hugmyndum og íslenskum raun-
veruleika, en án árangurs. Hugmyndirnar
fólu meðal annars í sér að fornleifavörslu
og yfirumsjón fornleifarannsókna yrði
ÞJÓÐLÍF U