Þjóðlíf - 01.01.1991, Side 50

Sagt frá Birni Grímssyni sem m.a. skreytti
handrit af mikilli kúnst og varð víðfrœgur af
málaralist sinni. Einnig rakin sérkennileg
þjóðsaga um Björn málara
Hér hefjast „Réttarbætur“, þar sem kóngur er með tvo ráð-
gjafa sér við hlið.
MENNING
ISLENSKUR
USTAMAÐUR
Á
SAUTJÁNDU
ÖLD
PÁLLSKÚLASON
ví er stundum haldið fram að mynd-
list sé ung listgrein á íslandi. Það er
þó hæpin staðhæfmg. í Laxdælu segir frá
eldaskála í Hjarðarholti: „Voruþarmark-
aðar ágætligar sögur íþilviðinum og svo á
ræfrinu, varþað svo vel smíðað aðþáþótti
miklu skrautlegra er eigi voru tjöldin
uppi. “ Síðan var brúðkaup í Hjarðarholti
og gifti Ólafur þá Þuríði dóttur sína. „Þar
var að boði Ulfur Uggason og hafði ort
kvæði um Ólaf Höskuldsson og um sögur
þær, sem skrifaðar voru á eldhúsinu og
færði hann þar að boðinu. Þetta kvæði er
kallað Húsdrápa og er vel ort.“ Af því sem
varðveitt er af kvæðinu í Snorra-Eddu
hafa myndverkin í skálanum verið tengd
ásatrú; bálför Baldurs o.fl.
Skálaviðirnir frá Hjarðarholti eru ekki
varðveittir, en ýmislegt frá liðnum öldum
er varðveitt og ber þar hæst Valþjófstaða-
hurðina, en útskurður hennar er talinn
vera einn hinn merkilegasti frá miðöldum
á öllum Norðurlöndunum. í handritum
okkar er mikill listrænn auður saman
kominn, meðal annars myndverk, en þau
hafa lítið verið rannsökuð. Þessi mynd-
verk tengjast oftast upphafsstöfum við
kaflaskipti en þó eru til heilar síður með
myndefni. Þessi listaverk eru flestum með
öllu ókunn en þó hafa nokkur handrit
verið gefin út með glæsibrag á síðustu ára-
tugum.
Það er eins með skrifara og skreytinga-
meistara handritanna og höfundana sjálfa,
að nöfn þeirra eru flest ókunn. Þó eru
undantekningar á þessari reglu og lista-
maður sá, sem hér verður lítillega sagt frá
Björn Grímsson, er einn hinna fáu, sem
við getum nafngreint. Björn var fæddur
um 1575 og dó um 1635. Menn vita að vísu
fátt um ævi hans, en hann var um tíma í
þjónustu Gísla lögmanns Hákonarsonar í
Bræðratungu og hefur hann að líkindum
skrifað fyrir hann eitt eða fleiri handrit og
málað og skreytt kirkjuna í Bræðratungu.
Þau verk Björns Grímssonar, sem hér
verða gerð að umtalsefni, eru tvö Jónsbók-
arhandrit, sem merkt eru: Uldall 320, 4°
og Gl. kgl. Saml. 327a, 4°, og predikunar-
stóll úr Bræðratungukirkju, nú á Þjóð-
minjasafninu. Menn vita fyrir víst að
Björn hefur skrifað fyrrnefnda handritið,
enda stendur á titilsíðu að hann hafi skrif-
að það fyrir systur sína árið 1603.
Titilsíðan er í endurreisnarstíl (renes-
anse) og má vera að einhver útlend fyrir-
mynd hafi verið að henni, þótt hún hafi
ekki fundist. Til þess bendir m.a. þýskt
orðtak neðst á síðunni, Dorhet machet
Arbeit. I þessu handriti eru oft skemmti-
legir upphafsstafir eins og t.d. stafurinn Þ
með fuglinum í upphafi kaflans um vog-
rek.
m hitt lögbókarhandritið er aftur á
móti meira vitað. Fyrsti eigandi
handritsins telja menn að hafi verið Þór-
unn Jónsdóttir ríka á Galtalæk í Rangár-
vallasýslu. Þórunn giftist fyrst árið 1613
eða 1614 Sigurði, syni Odds biskups Ein-
arssonar og hafa menn getið sér þess til að
það hafi verið skrifað fyrir hana og gefið
henni í brúðargjöf. Þórunn giftist aftur
50 ÞJÓÐLÍF