Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 21

að ganga í tyrkneska skóla og er bannað að
tala eigið mál þar. Til skamms tíma var
bannað í Tyrklandi að nota nafnið Kúrd-
ar.
Erlendur kynntist á þessum árum öll-
um helstu forvígismönnum upp-
reisnarmanna Kúrda, meðal annarra þjóð-
arleiðtoga þeirra Mulla Mustafa Barzani.
Þegar Erlendur sneri til Þýskalands á ný
hafði hann meðferðis pappíra sem gáfu
honum leyfi til að tala máli Kúrda hvar og
hvenær sem væri. Forvígismenn upp-
reisnarliðsins komu til Evrópu nokkru
síðar og reyndu mikið til að fá mál sitt
tekið upp hjá Sameinuðu þjóðunum.
Tveir þeirra komu til íslands og töluðu við
ráðamenn hér. Þáverandi utanríkisráð-
herra, Emil Jónsson, er að sögn Erlendar,
eini maðurinn sem talaði máli Kúrda við
aðalritara S.Þ. en það bar engan árangur.
Erlendur heldur enn sambandi við Kúrda
í gegnum samtök útlægra Kúrda í París og
fær reglulega send frá þeim blöð sem fjalla
um mál Kúrda.
„Kúrdar hafa alla u'ð í sinni sjálfstæðis-
baráttu lagt mikla áherslu á alþjóðlega
samninga sem kveða á um sjálfstjórn
þeirra og vitna meðal annars oft í samning
þann sem gamla Þjóðabandalagið sam-
þykkti þegar Bretar slepptu höndinni af
írak árið 1930 og gerðu það að sjálfstæðu
ríki,“ segir Erlendur. „Irak var í rauninni
ekki til sem ríki fyrr en 1918 en þá bjuggu
Bretar til þau landamæri sem við þekkjum
þar í dag. Fram að þeim tíma var því
landsvæði sem nú er Irak skipt í þrjú um-
dæmi innan Tyrkjaveldis. En þegar Bret-
ar létu af stjórnartaumnum í nafni Þjóða-
bandalagsins árið 1930 var það gert að skil-
yrði að írakar virtu ákveðna stjórnarskrá
þar sem skýrt var kveðið á um réttindi
Kúrda í írak. Það plagg var aðeins virt í
fyrstu og þegar leið á sjálfstjórnartíð Iraka
varð það að marklausum pappír. Kúrdar
hafa sterka þjóðerniskennd og hafa alla tíð
verið taldir herská þjóð. Þeir áttu af og til í
óeirðum við Breta meðan þeir réðu írak en
oft voru löng hlé á milli.
Árið 1958, þegar herforinginn Abdul
Karim Kassim steypti Irakskonungi af
stóli, var gengið mjög á réttindi Kúrda en
fram að þeim tíma höfðu Kúrdar hvergi
notið jafnmikils frjálsræðis. Kassim og
fylgismenn hans voru mjög Arabasinnaðir
og lögðu megináherslu á að Irak væri ara-
bískt ríki. Kúrdar voru á öðru máli og
Kassim hóf brátt stríð við þá.
Kassim var ýtt frá völdum af Baath-
flokknum árið 1963 og Saddam Hussein
var einn þeirra sem þátt átti í því valda-
ráni. Hann komst sjálfur til valda upp úr
1967. Eiginlegt stríð Kúrda við Araba
hófst árið 1969 og hélst með nokkrum
hléum fram til ársins 1975. Það ár tókst
Persakeisara og Saddam Hussein í sam-
einingu að ganga milli bols og höfuðs á
Kúrdum með samningum sín á milli sem
útilokuðu aðföng fyrir Kúrda í íraska
hlutanum frá Iran. Kúrdar höfðu lengi
fengið vopn frá Nixon Bandaríkjaforseta,
sem var nokkur áhugamaður um málefni
þeirra og með þeim hafði Kúrdum tekist
að ná yfirráðum yfir allstóru landsvæði. I
kjölfar Watergate-málsins missti Nixon
öll völd og eftirmaður hans sýndi ekki
sama áhuga á vopnaflutningum til Kúrda.
Þegar Persakeisari lokaði fyrir alla að-
flutninga til íraska hluta Kúrdistans leið
ekki á löngu þar til þeir töpuðu öllu landi
sínu aftur.
íranir höfðu barist fyrir því að fá óskor-
aðan siglingarétt til hafnarinnar í Abadan
á landamærunum og fengu hann viður-
kenndan af Hussein gegn því að hindra
aðflutninga til Kúrda í írak. Irökum tókst
með þessu að brjóta alla skipulagða mót-
spyrnu Kúrda á bak aftur og ganga milli
bols og höfuðs á þeim. Þess má geta að í
sama samningi Husseins og Persakeisara
samþykktu Irakar að reka úr landi íranska
útlagann og klerkinn Ayatollah Khom-
eini sem fór þá til Parísar, nokkuð sem
Persakeisari sá sennilega mikið eftir síðar.
ppgang herveldis Araba í írak má að
nokkru leyti rekja til stríðsins við
Kúrda en þó auðvitað í mun ríkari mæli til
stríðsins við Irani. I stríðinu við Irani
gengu sumir Kúrdar til liðs við Khomeini
en það varð aldrei stór hópur. Meðan á
stríðinu stóð og einnig síðar notaði Sadd-
am Hussein oft eiturgas gegn Kúrdum og
eyddi mun fleiri þorpum á þann hátt en
þeim eina bæ sem oft er minnst á í fjöl-
miðlum. Það er talið að um 4000 Kúrdar
hafi verið myrtir á þennan hátt, næstum
allt óbreyttir borgarar í þorpum og bæj-
um. Talið er að um 300.000 Kúrdar, mest
bændur og fjölskyldur þeirra, hafi verið
fluttir nauðungarflutningum frá heim-
kynnum sínum til sérstakra búða eða ein-
angraðra bæja í hinum arabíska hluta Ir-
aks.
Undanfarna áratugi hefur Irak verið
stjórnað af miklu harðræði og stjórnarfar
þar hefur verið mjög frumstætt um langan
aldur. Sem dæmi um aðferðir íraskra her-
foringja má nefna að þegar Baathflokkur-
inn steypti Kassim af stóli þá voru hundr-
uð manna myrt á einni nóttu. Kassim var
fremur vinstrisinnaður og hafði notið
stuðnings Rússa frá því hann steypti
Kúrdískir skæruliðar stíga dans fyrir myndavél Erlendar. Þjóðdansar þeirra eru ekki ósvipaðir
hringdönsum Færeyinga, forsöngvari kyrjar Ijóðið og dansararnir taka undir í viðlaginu.
ÞJÓÐLÍF 21