Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 24

ERLENT
KOMMÚNISTAR KVEÐJA
Þrír kommúnistaleiðtogar líta misjöfnum augum yfir farinn veg. Jaruzelski
kveður og biður um skilning. Zhivkov í Búlgaríu afneitar öllu saman.
Kommúnismi kemur aftur, segir Honecker
GUÐNI THORLACIUS JÓHANNESSON
Fyrrum leiðtogar í Austur-Evrópu hafa
að undanförnu verið að tjá sig um ástand
mála þar. Ummæli þeirra eru ólík.
I kveðjuávarpi sínu til pólsku þjóðarinnar
bað Wojciech Jaruzelski, hershöfðingi
landsmenn afsökunar. Hann var að láta af
embætti forseta og allir vissu hvað hann
átti við. Hann sagði að það hljómaði
kannski lágkúrulega, en honum sýndist
slík orð engu að síður eiga best við. I við-
tölum við hershöfðingjann kveður við ei-
lítið annan tón. Hann fullyrðir að komm-
únismi hafi verið dæmdur til að mistakast
og sér hafi orðið það ljóst fyrir nokkrum
árum:
„Ég viðurkenni að það tók mig langan
tíma að skilja þetta, en ég tek fram að ég
skipti um skoðun af eigin sannfæringu,
ekki vegna breyttra tíma. Ég trúi enn á
sumar hugsjónir kommúnisma, en sam-
þykki alls ekki hvernig þeim var fram-
fylgt. Kerfið þjónaði sínum tilgangi í Pól-
landi fyrstu tíu til fimmtán árin eftir
seinna stríð, þegar mikillar uppbyggingar
var þörf. Svo varð það okkur fjötur um
fót. Við reyndum að bæta ástandið, en
ekkert gekk. Við misstum allt traust fólks-
ins.“
Jaruzelski var samt ekki að biðjast af-
sökunar á allri stjórnartíð kommúnista. I
desember 1981 kom hann herlögum á í
Póllandi:
„Ef ég hefði ekki gert þetta, hefði ég
verið ábyrgur fyrir því sem annars hefði
gerst. Sá harmleikur sem þá hefði orðið
hefði haft hrapallegar afleiðingar. Maður
eins og Gorbatsjof hefði ekki komist til
valda og kalda stríðið geysaði enn. Gorbat-
sjof hefur sjálfur sagt mér að hann sé á
sama máli.“
Jaruzelski á auðvitað við að Sovétríkin
hefðu gert innrás í Pólland, hefði hann
ekki gripið í taumana. Það er örugglega
rétt hjá honum. Talsmaður hans hefur
sagt frá eftirfarandi atviki: Yfirhershöfð-
ingi Varsjárbandalagsins, Rússi vita-
skuld, bauð Jaruzelski með sér í herkönn-
un til pólsks bæjar við sovésku landamær-
in. Þeir tóku á loft og lentu heilir á húfi —
hinu megin. Þar biðu Júrí Andrópof, þá
yfirmaður KGB og Mikhaíl Súslof, annál-
aður harðjaxl. Þeir voru ómyrkir í máli:
„Reyndu að leysa vandamál Póllands af
eigin rammleik. Við viljum helst ekki
skipta okkur af, en þú getur verið viss um
að það munum við gera, ef þörf krefur.“
Jaruzelski finnst þess vegna að hann
hafi átt tvo kosti, báða illa; að örlögin hafi
verið honum óvægin. Góður vinur hans
segir að hann hafi lagt heiður sinn að veði:
„Honum líður ekki vel. Þegar við tölum
saman segir hann að hann hafi fyrir löngu
fengið nóg af þessu öllu, en hann hafi átt
skyldum að gegna.“
Sumir dæma hershöfðingjann hart,
benda á að hann hafi barið niður verkföll í
Póllandi, skirrst við að viðurkenna Sam-
stöðu og einnig látið undan síga þegar hjá
því varð hvort eð er ekki komist. Aðrir eru
umburðarlyndari. I þeim hópi er Lech
Walesa, sem margt mátti þola af hendi
Jaruzelskis. Walesa kveðst vorkenna hon-
um, en vilji ekki leggja mat á verk hans.
IBúlgaríu tekur Todor Zhivkov í svip-
aðan streng og Jaruzelski. Zhivkov var
við völd í 35 ár, þar til honum var steypt af
stóli síðla árs 1989:
„Já, ég var kommúnisti, en nú verð ég
að viðurkenna að þjóðskipulagið sem við
bjuggum til var meingallað. Ef ég gæti
horfið til baka og breytt einhverju, hefði
ég ekki einu sinni gengið í Flokkinn. Ég
byrjaði að efast um ágæti kerfisins um
miðjan sjötta áratuginn (,,mid-1950’s“),
en við vorum fastir í klóm Sovétríkjanna. I
dag segi ég hiklaust að við vorum hernum-
dir. Mér var ekki beint skipað að hlýða, en
ég gat ekki neitað, ekki vegna sjálfs mín,
heldur vegna þjóðarinnar.“
Það er erfitt að leggja trúnað á orð
Zhivkovs. Undir ofríki hans var Búlgaría
eitt þægasta handbendi Moskvu. Meira að
segja æskti Zhivkov þess eitt sinn að land-
ið yrði innlimað í Sovétríkin. Krútsjof,
þáverandi leiðtogi þeirra, bað hann kur-
teislega að láta ekki svona. Þetta var nú
bara til að sýnast, segir Zhivkov og kveðst
vera fullviss um að hann hafi þjónað landi
og þjóð sem best hann gat. Víst er að
Búlgarar bera þrátt fyrir það og þvert á
móti mikinn kala til hans. Hann situr í
stofufangelsi og liggur undir kærum um
fjárdrátt og alls kyns spillingu. Zhivkov
svarar fullum hálsi og vandar arftökum
sínum ekki kveðjurnar. Þeir bisa við að
innleiða markaðskerfi í þessu lítt þróaða
landi sem bjó við áætlunarbúskap í hálfa
öld og gengur illa:
„Ég spyr, voru búðirnar galtómar í
minni tíð? Var svona mikið atvinnuleysi?
Voru svona margir glæpir, svona mikil
spellvirki?“
nnar sannfærður er Erich Hon-
ecker í Austur-Þýskalandi. Hann
féll um svipað leyti og Zhivkov. Hann
hefur verið þögull sem gröfin, enda sárlas-
inn og liggur á sjúkrahúsi Rauða hersins í
austurhluta Þýskalands. Hann vissi hrein-
lega ekki hvaðan á hann stóð veðrið þegar
Berlínarmúrinn hrundi, segir fyrrum
læknir hans og hefur líklega verið í hálf-
gerðu losti síðan, eða þar til hann ákvað að
leysa frá skjóðunni fyrir skömmu:
„Það kemur sífellt betur í ljós hverjir
stóðu að baki skemmdarverkunum gegn
Flokknum. Mikið tjón hefur verið unnið.
Ekki mun líða á löngu þar til þessi starf-
semi verður afhjúpuð að fullu. Vissulega
hefur kommúnistahreyfingin beðið mik-
inn hnekk. Hún mun ná sér á strik.“
Honecker lætur að því liggja að menn-
irnir í Moskvu hafi unnið gegn honum og
er mikið til í því. I kjölfar heimsóknar
Gorbatsjofs til Austur-Berlínar sagði
Honecker af sér. Þáverandi félagi hans í
miðstjórninni heldur fram að eftir fund
með Gorbatsjof hafi allir séð að Honecker
yrði að víkja. Þýsk yfirvöld vilja nú fá
hann í sína vörslu, svo hann geti svarað til
saka fyrir ýmis afbrot. Honum er fyrst og
fremst kennt um dauða þeirra sem reyndu
að flýja vestur, en voru skotnir af landa-
mæravörðum. Honecker þverneitar að
bera ábyrgð á þessu. Hver bar hana þá?
Því svarar hann ekki og helst finnst manni
að hann viðurkenni verknaðinn, en ekki
að hann hafi brotið í bága við lögin. Þann-
ig sést að þessir þrír gömlu samherjar líta á
mismunandi hátt yfir farinn veg.
0
24 ÞJÓÐLÍF