Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 30

ERLENT
NYJA STJORNIN GEGN
THATCHERISMA
GUÐMUNDUR JÓNSSON LUNDÚNUM
Svo frábrugðin var ellefu ára stjórn
Thatchers fyrri ríkisstjórnum að segja
má að ákveðnu tímaskeiði í sögu eftir-
stríðsáranna sé lokið. Nú þegar hún er
horfin af vettvangi er eins og bresk
stjórnmál svífi í tómarúmi, þau séu
hvorki búin að öðlast form né inntak eftir
að þessi aðsópsmikli stjórnmálamaður
er ekki lengur til að gefa tóninn.
iðurstaða leiðtogakjörsins innan
íhaldsflokksins í nóvember síðast-
liðnum var, þrátt fyrir þann öfluga stuðn-
ing sem Thatcher fékk, mikill léttir fyrir
þingflokkinn. Hvað hefði gerst ef hún
hefði fengið þau fjögur atkvæði sem upp á
vantaði til að vinna í fyrstu umferðinni?
Hún hefði ekki aðeins lýst yfir sigri heldur
hampað niðurstöðunni sem ótvíræðri
staðfestingu á því að flokkurinn væri á
réttri braut undir hennar forystu og gert
kröfu til þess að leiða hann í næstu kosn-
ingum. Michael Heseltine hefði ekki
John Major, forsætisráðherra Bretlands: lit-
laus thatcherísti eða sjálfstæður leiðtogi?
verið boðin ráðherrastaða, enda þótt hann
hefði fylgi þriðjungs þingflokksins. Þetta
hefði verið ófær staða fyrir Ihaldsflokkinn
í væntanlegum kosningum, rækilega klof-
inn með óvinsælan leiðtoga. Það voru
helst hinir virku flokksfélagar sem einarð-
ast studdu Thatcher, en einmitt þaðan er
nú hrópað á hefnd gegn „svikurunum“,
Howe, Lawson, Heseltine og nánustu
fylgismönnum hans.
Thatcher taldi sig hafa köllun í bresk-
um stjórnmálum og vann ótrauð að því að
sinna henni hvað sem tautaði og raulaði.
Þetta var nýfrjálshyggjan, hin róttæka
hægristefna síðasta áratugar sem er svo
órjúfanlega tengd Thatcher sjálfri. Óttast
hægrimenn að fjara muni undan stefnunni
þegar Thatcher nýtur ekki lengur við,
ekki síst vegna þess að thatcherismi náði
ekki að vinna hugi og hjörtu meirihluta
þjóðarinnar. Ráðríki og valdastjórn voru
leið Thatchers til að bæta sér upp veika
pólitíska stöðu sína, hún var leiðtogi í
minnihluta — innan þingflokksins, í rík-
isstjórninni, í landinu. Mörg helstu
stefnumál stjórnarinnar mættu harðri
andstöðu kjósenda, en pólitísk sannfær-
ing, kænska, einurð og heppni fleyttu
Thatcher yfir erfiðustu hjallana. Hún var
ófeimin við að fara ótroðnar slóðir, átti í
stöðugri baráttu við þau öfl sem hún taldi
vera að draga Bretland niður í svaðið, ætl-
aði að frelsa einstaklinginn úr viðjum vel-
ferðarríkisins og félagshyggjunnar og
stillti mönnum upp við vegg: með hverj-
um ert þú? Þannig kallaði hún fram djúp-
stæða tvískiptingu í flokknum og í landinu
öllu milli einlægra aðdáenda og haturs-
fullra fjandmanna.
Spurningin er, mun thatcherisminn lifa
guðmóður sína? Margir útleggja fall That-
chers sem skipbrot nýju hægristefnunnar
og benda á að meira að segja íhaldsflokk-
urinn hafí hafnað henni með foringja-
skiptunum. Við skulum þó ekki láta það
villa okkur sýn að þótt nýja hægristefnan í
Bretlandi sé kennd við Thatcher sjálfa
stendur hún ekki og fellur með einni
manneskju. Hreyfingin lifir góðu lífi, þótt
foringinn sé fallinn. „Ávinningar" that-
cherismans eru margir og mun þeirra gæta
langan tíma, einkaframtakið hefur verið
styrkt á kostnað opinbera geirans, meiri
agi er í ríkisfjármálunum, verkalýðshreyf-
ingin hefur verið njörvuð niður, atvinnu-
leysi er ekki lengur pólitískt eldfimt mál,
verndarstefna í efnahagsmálum er eigin-
lega búin að vera og þar með hefur innlend
hagstjórn í raun æ minna að segja í saman-
burði við alþjóðlegar aðstæður í efnahags-
málum.
▼ ohn Major, nýi forsætisráðherrann, er
I að upplagi gjörólíkur forvera sínum.
Hægri armur íhaldsflokksins taldi þennan
litlausa hæglætismann vænlegasta for-
mannsefnið í leiðtogakjörinu og best fall-
inn til að halda uppi merki Thatchers. Þó
er viðbúið að hann fylgi ekki eins her-
skárri hægristefnu, vegna þess að hann
vantar þá harðskeyttu hugmyndafræði og
trúboðsanda sem forveri hans hafði. En
hvaða stefnu hann mun framfylgja ná-
kvæmlega er erfiðara að segja svo fljótt
eftir valdatöku hans.
Major á skjótan og áfallalitlum frama
sínum Thatcher að þakka. Hann er helst
prísaður fyrir að vera fær og dugmikill
stjórnmálamaður sem á sér enga óvini.
Hann er eindreginn markaðssinni, en tek-
ið er til þess að hann var aðstoðarráðherra
Nigels Lawsons á þensluskeiðinu um
miðjan síðasta áratug sem íhaldsmenn
rekja verðbólgu síðustu ára til og hann var
helsti hvatamaður þess innan stjórnarinn-
ar að Bretar gerðust aðilar að sameiginlegu
gengisskráningarkerfi Evrópubandalags-
ins. I félagsmálum virðist hann vera langt í
frá thatcheristi. Hann er á móti dauðarefs-
ingum og segist aðhyllast félagslega frjáls-
hyggju. Þegar hann var bæjarstjórnarfull-
trúi í Lambethhverfi í London fyrr á árum
studdi hann dyggilega rekstur bæjaríbúða
og beitti sér gegn kynþáttastefnu innan
flokks og utan. I kosningabaráttunni um
formannskjörið sagðist hann vilja gefa
meiri gaum að menntamálum og bæta kjör
kennara; lýsti því meira að segja yfir að
hann tryði að Bretland gæti orðið stétt-
laust samfélag!
Skipan ríkisstjórnarinnar bendir líka til
áherslubreytingar hjá Major. Hann hefur
lagt kapp á að græða sárin eftir leiðtoga-
slaginn, efla samvinnu innan ríkisstjórn-
arinnar og treysta flokkinn aftur í sessi.
Varla er lengur hægt að tala um thatcher-
ískan arm innan ríkisstjórnarinnar eftir að
Norman Tebbit, Young lávarður,
Nicholas Ridley, Geoffrey Howe, Nigel
Lawson og nú síðast Cecil Parkinson eru
á bak og burt. Þeir sem ráða ferðinni eru
Norman Lamont fjármálaráðherra og
David Mellor, aðstoðarmaður hans og
ráðherrar í stóru útgjaldaráðuneytunum,
Michael Heseltine (umhverfismál, þ.á.m.
sveitarstjórnarmál), William Waldegrave
(heilbrigðismál), Kenneth Clarke
(menntamál) og Malcolm Rafkind (sam-
30 ÞJÓÐLÍF