Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 31

John Major segist fylgja
félagslegri frjálshyggju. í
kosningabaráttunni um
formannskjörið sagðist hann
vilja gefa meiri gaum að
menntamálum og bœta kjör
kennara; lýsti því meira að
segja yfir að hann tryði að
Bretland gœti orðið stéttlaust
samfélag!
göngumál), studdir af þrem valdamiklum
ráðherrum, Douglas Hurd (utanríkis-
mál), Kenneth Baker (innanríkismál) og
Chris Patten, nýja flokksformanninum.
Enginn þessara manna getur talist harður
thatcheristi.
íkisstjórnin sækir á brattann fram að
næstu kosningum. Hún þarf að end-
urheimta fylgi kjósenda sem dvínað hefur
á undanförnum misserum. Valdabaráttan
og hveitibrauðsdagar nýju ríkisstjórnar-
innar gáfu íhaldsflokknum kost á að baða
sig í sviðsljósi fjölmiðlanna og fylgi hans
óx um stundar sakir. Nú hefur hins vegar
sigið aftur á ógæfuhliðina og hefur Verka-
mannaflokkurinn betur í skoðanakönn-
unum, enda hafa leiðtogaskiptin litlu
breytt um vandræði íhaldsmanna. Þeir
hafa að vísu losað sig við óvinsælan for-
ingja, en þrjú mál einkum halda áfram að
gera þeim lífið leitt.
Nýjasta útsvarið, poll tax, hefur mætt
feykilegri andspyrnu um allt land og hefur
flokkurinn ekki bitið úr nálinni með það
mál. Hver ráðherrann í kapp við annan
hefur þvegið hendur sínar af þessari gælu-
hugmynd Thachers upp á síðkastið og
hefur ríkisstjórnin séð sig knúna til að lofa
breytingum á skattinum, enda þótt ekki
takist að koma gagngerðum umbótum í
kring fyrr en eftir kosningar. Heseltine
umhverfismálaráðherra hefur málið á
sinni könnu, en hann er yfirlýstur and-
stæðingur útsvarsins. Skipun hans í þetta
embætti er til marks um að Major er mikið
í mun að láta útsvarið ekki verða að kosn-
ingamáli.
Klofningur og tvístígandi innan Ihalds-
flokksins út af Evrópubandalaginu hefur
einnig valdið honum ómældum erfiðleik-
um. Djúpstæður ágreiningur ríkir enn um
málið og þarf Major að sigla milli skers og
báru. Ólíkt Thatcher mun hann forðast að
einangra Bretland og að ögra hinum aðild-
arríkjum bandalagsins. Stefna hans mun
líklega miðast við það umfram allt að
halda flokknum saman í þessu máli, fallast
á aukna samvinnu aðildarríkjanna, en
jafnframt veita þeim öflum mótspyrnu
sem hraðast og lengst vilja ganga í samein-
ingu á efnahagssviðinu.
Samdráttur í efnahagslífi og verðbólga
var þriðja ástæðan fyrir óvinsældum ríkis-
stjórnarinnar og átti mikinn þátt í að fella
Thatcher. Eftir þenslu síðustu ára endaði
áratugurinn alveg eins og hann byrjaði — í
miklum viðskiptahalla, hárri verðbólgu
og samdrætti í atvinnulífi. Aldrei urðu
fleiri fyrirtæki gjaldþrota en á árinu 1990.
Spáð er enn meiri samdrætti fram eftir
þessu ári og að verðbólga muni fara hægt
hjaðnandi. Staðan í efnahagsmálum virð-
ist ráða meira og meira um vinsældir ríkis-
stjórna á síðari árum, en jafnframt hafa
stjórnvöld æ minni áhrif á gang efnahags-
lífs eftir því sem hagkerfin verða opnari og
háðari alþjóðlegum sveiflum. í besta falli
geta þau reynt að tengja kosningar við
uppsveiflu í atvinnulífi, en breska stjórnin
á erfitt um vik þegar ástandið er svona
svart og litlar horfur á bata í bráð.
Ríkisstjórn Majors reynir nú að þvo af
sér stimpil thatcherismans í ýmsum
óþægilegum málum. Teikn eru á lofti um
verulegar áherslubreytingar í stefnu
flokksins á komandi árum: athafnafrelsi
einstaklinganna mun ekki verða jafnráð-
andi markmið og áður en meiri áhersla
lögð á hagsmuni og velferð almennings, en
í því felst meðal annars góð opinber þjón-
usta í heilbrigðis-, mennta-, samgöngu- og
umhverfismálum. Auðvitað er hér verið
að reyna að halda hylli kjósenda, því eftir
allt saman er yfirgnæfandi fylgi við opin-
bera velferðarkerfið.
Ekki er þar með sagt að flokkurinn
muni snúa baki við einkavæðingunni og
öðrum róttækum málum, heldur fara
hægar í sakirnar og láta opinbera geirann
ekki gjalda þeirrar stefnu í jafnríkum mæli
og áður. Harðlínustefna í utanríkismálum
er þegar á undanhaldi vegna breyttra að-
stæðna í utanríkismálum sem líklega leiða
til niðurskurðar í útgjöldum til hermála.
Hugmyndafræði nýju hægristefnunnar
mun þannig fá á sig hófsamari og raun-
særri blæ. íhaldsflokkurinn verður líkari
því sem hann var áður en Thatcher tók að
gera skurk í honum, rómaður fyrir póli-
tísk hyggindi og aðlögunarhæfni sem mið-
uðu að því að halda honum við völd.
ái þessi stjórnlist fram að ganga mun
stjórnarandstöðunni veitast erfitt að
velta þaulsetnum Ihaldsflokknum úr
valdasessi. Síðustu árin hefur Verka-
mannaflokknum tekist að fóta sig betur á
vígvelli thatcherismans og vegnað vel í
skoðanakönnunum. Leiðtogar hans
þakka viðamiklu endurnýjunarstarfi inn-
an flokksins, tekið hefur verið til hendinni
í útbreiðslu- og áróðursstarfi, stefnan hef-
ur verið endurskoðuð og flokkurinn er
miklu agaðri og samhentari en fyrr. Ráð-
stefnur flokksins sem áður voru oft ansi
róstusamar hafa snúist upp í sviðsettar
sýningar með fánum, tónlist og lófaklappi
á viðeigandi stöðum og slá jafnvel ráð-
stefnum íhaldsflokksins við. Áður var
verkalýðshreyfingin lífæð flokksins, en nú
eru það skynhrif í gegnum sjónvarp sem
sóst er eftir.
Auknum vinsældum á Verkamanna-
flokkurinn þó fremur að þakka óvinsælli
ríkisstjórn en sínu eigin aðdráttarafli.
Endurskoðun á stefnu flokksins hefur
einkum verið fólgin í því að afmá gömul
kennileiti — þjóðnýtingu, einhliða af-
vopnun, andstöðu við Evrópubandalagið
— og koma sér fyrir á því pólitíska landa-
korti sem hægristefnan dró upp á síðast-
liðnum áratug. Hve hæpið það er að reyna
að vinna kosningar á óförum Ihaldsflokks-
ins í stað eigin verðleika er að koma betur í
ljós eftir því sem íhaldsflokkurinn reynir
að aðgreina sig frá thatcherismanum og
leitar inn að miðju stjórnmálanna. Hættan
er sú fyrir Verkamannaflokkinn að kjós-
endur geri lítinn greinarmun á flokkunum
þegar að kosningum kemur, að baráttan
snúist öll um traust og pólitískan stíl.
Þeim fjölgar því innan Verkamanna-
flokksins sem segja að hann þurfi að höfða
til kjósenda á jákvæðan hátt, sýna hvaða
kostum hann er búinn umfram aðra
flokka. Hann þurfi að marka sér skýran
pólitískan grundvöll og setja fram fram-
tíðarsýn sem bendir fólki á hvers konar
þjóðfélagi hann vill stefna að. Hann hefur
ennþá ekki gefið skýr svör við mikilvæg-
um spurningum í þessa veru, svo sem
hvert hlutverk ríkisins í hagstjórn á að
vera, hvernig mæta ber vaxandi kostnaði
við velferðarkerfið og hvert Evrópu-
bandalagið á að stefna, svo sitthvað sé
nefnt.
0
ÞJÓÐLÍF 31