Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 35

einnig að þýðingu kennslubóka. Ég fékk
mig lausan frá kennslu og líkast til hafa
fyrri störf mín hjá fyrirtækinu ráðið mestu
um að mér bauðst starf aðstoðarritstjóra
við Alfræðiorðabókina.
SE: Ég er jarðfræðingur og hef lengst af
unnið við jarðfræðirannsóknir, síðast í
rúman áratug hjá Jarðhitadeild Orku-
stofnunar. Um það leyti sem vinna við
alfræðiorðabókina var að fara í fullan gang
var mikið rót á starfsmannahaldi þeirrar
stofnunar og þegar mér bauðst vinna við
Alfræðiorðabókina tók ég henni fegins
hendi og sagði lausu starfi mínu hjá rík-
inu. Ég geri ráð fyrir að reynsla við korta-
vinnu hafi valdið því að mér bauðst starfið
en kort eru einmitt snar þáttur í myndefni
bókarinnar. Við félagarnir komum til
starfa með ritstjórunum um áramótin
1987-88 og síðar tíndust inn fleiri starfs-
menn í ritstjórn þar til fjöldinn var orðinn
tylft manna.
Hvernig var ritstjórninni háttað?
HOH: í fyrstu fólst starfið einkum í sam-
starfi við sérfræðingana. Eftir að þeir
höfðu fundist og verið ráðnir og þeir feng-
ið sín gögn, skiluðu þeir inn eins konar
prufuskjali og ritstjórnin fór yfir það áður
en lengra var haldið. Tilgangurinn með
því var að gera sérfræðingunum sem ljós-
asta grein fyrir eðli verksins og stuðla að
því að allir tækju efnisþætti sína sem lík-
ustum tökum, t.d. hvað varðaði lengd
skýringa og uppbyggingu þeirra. Þetta
gafst yfirleitt mjög vel; og það var í raun-
inni ótrúlegt hvað menn tóku því vel að
texta þeirra var oft gersamlega umturnað.
Það gefur augaleið að þegar eitthundrað
manns leggur til efni er óhugsandi að þeir
setji allir efnið fram á sama hátt og aukin-
heldur hefur hver maður sinn ritstíl. Það
var því hlutverk ritstjórnar að reyna að
gæða textann einhverjum samræmdum
blæ og skapa heildarsvip á verkinu. Ég
vona að það hafi tekist en víst er að margt
vafðist fyrir okkur. Það þurfti til dæmis að
vinna margvíslegt brautryðjendastarf,
meðal annars að ákveða rithátt og kyn
tökuorða úr erlendum málum. Átti til
dæmis að rita gladíólur eða kesjuliljur,
krýsantemur eða prestafíflar? Átti að rita
Klettafjallageit eða klettafjallageit, Erm-
arsundssund eða ermarsundssund? Regl-
ur um rithátt orða á íslensku gáfu ekki
skýr svör um þessa hluti.
Þá þurfti einnig að ákveða hversu ýtar-
legar skýringar ættu að vera. Danska
fyrirmyndin, Fakta, gefur víða fremur
stuttaralegar skýringar á fyrirbærum og
hún hefur mjög mörg uppflettiorð. Fljót-
lega varð ofan á að fækka uppflettiorðum
nokkuð en leggja þeim mun meiri rækt við
skýringarnar. Því fer víðs fjarri að skýr-
ingarnar í Alfræðiorðabókinni séu einung-
is þýddar úr dönsku bókinni, þær eru í
mjög mörgum tilvikum endursamdar frá
grunni.
Bókin er öðrum þræði orðabók, því að í
henni er að finna einkum ensk og dönsk
orð, sem vísa beint til íslenskra nýyrða og
lítt þekktra orða. Þetta köllum við lykla-
bók, og er eins konar lykill að íslenskum
orðum sem við töldum að almenningur
þekkti lítt eða ekki. íslensk alfræði er
öðruvísi en erlend alfræði, þar sem hún
fjallar um séríslensk mál, þar er t.d. að
finna útdrátt úr Islendingasögum. Ég held
að margir geri sér ekki grein fyrir því
hversu víðtækar upplýsingar eru í verk-
inu. Til gamans og upplýsingar um nota-
gildi þess langar mig að segja frá vestur
íslensku konunni í Bandaríkjunum, sem
þurfti hjartarsalt í jólabaksturinn. Hvað
var hjartarsalt þar vestra? Hún gat ekki
með nokkru móti komist að því fyrr en
hún hringdi til ættjarðarinnar og lét fletta
því upp í Alfræðiorðabókinni.
SE: Þá má einnig geta þess að okkur var
mikill vandi á höndum þegar ákveða
þurfti rithátt erlendra landaheita og staða-
nafna því að augljóslega þurfti að hafa
sama rithátt á slíkum heitum hvar sem þau
kæmu fyrir í bókinni. Um þetta leyti var
mikil ruglandi á rithætti orða í fjölmiðlum
og því var sett nefnd í málið. Hún gerði
langan lista yfir helstu staðanöfn og setti
sér að velja þann rithátt sem algengastur
væri. Eftir að vinnsla landafræðiflokka er
langt komin gerist það að fjölmiðlar taka
upp nýja stefnu þar sem heiti eru skrifuð
með íslenskum rithætti. Þarna held ég að
mestu hafi ráðið útkoma Orðalykils Árna
Böðvarssonar. Þá var orðið of seint fyrir
okkur að taka þann kostinn og því er ritað
Kuwait í bókinni en ekki Kúvæt eða jafn-
vel Kúveit eins og nú sést iðulega á prenti.
Þetta sýnir best hversu örar breytingar
geta verið í slíkum málum.
Þegar bókinni er flett verður ljóst að
starf myndaritstjóra hefur verið talsvert
umfangsmikið. I hverju fólst það eink-
um?
SE: Það er rétt að taka það fram strax að
myndefni bókarinnar er ekki eins manns
verk heldur samvinna undir stjórn
myndaritstjóra. Björn Þorsteinsson tók
t.d. mikinn þátt í vinnu við kort og skýr-
ingarmyndir og sá nær alfarið um allar
töflur í bókinni. Einar Arnalds sá að
miklu leyti um íslenskt efni og flestir rit-
stjórnarmenn komu eitthvað við sögu.
Um mitt ár 1988 var ákveðið að íslenska
bókin skyldi öll prentuð í fjórlit. Þetta
ÞJÓÐLÍF 35