Þjóðlíf - 01.02.1991, Blaðsíða 54

NATTURA/VISINDI
UMSJÓN HÁLFDAN ÓMAR HÁLFDANARSON OG ÞURÍÐUR
ÞORBJARNARDÓTTIR
Standandi vandræði
Bjöllur, spanskfleygir froskar og standandi vandrœöi franskra
legíónera
Frygðarauki eða lostavaki
nefnist hvert það efni sem
menn hafa álitið að sé þeirrar
náttúru gætt að örva kynlöng-
un og kyngetu manna.
Spanskfluga er einn þekktasti
frygðarauki sem til er.
Hvort áhrif hennar eru þau
sem sögur herma skal hins
vegar ósagt látið. í ótilgreindri
fræðibók er reyndar sagt að
virka efnið í spanskílugu,
kantaridín, geti framlengt reð-
urstinningu, en sá böggull
fylgi skammrifi að það verði
óhjákvæmilega á kostnað
lostakenndar karlsins.
Hvernig tengjast bjöllur og
froskar frönskum legíónerum?
Franskir legíónerar voru þeir
hermenn stundum nefndir
sem tilheyrðu frönsku útlend-
ingahersveitinni. Og hvað
kemur spanskfluga þessu máli
við? Þetta tvinnast allt saman,
eins og nú verður rakið. Aður
verður þó að draga fram á völl-
inn líffræðing nokkurn sem er
viðriðinn þetta mál fremur en
flestir aðrir. Hann er Thomas
Eisner og starfar við Háskól-
ann í Cornell í Bandaríkjun-
um. Thomas hefur skordýra-
fræði að sérgrein og er frum-
kvöðull í efnavistfræði sem
felst í rannsóknum á því
hvernig ýmis efni koma við
sögu í samskiptum dýra og
plantna. Auk þessa er Thomas
áhugamaður um franska sögu.
Títtnefndur Tómas vakti at-
hygli vegna tilraunar sem hann
gerði og byggðist á óljósri frétt
sem hann rakst á í frönsku her-
læknatímariti frá 1861. Þar
segir frá annars óþekktum
lækni, M. Vézien, sem kynnti
sér heilsufar hermanna á her-
sjúkrahúsum í Norður-Afr-
íku. Það vakti furðu hans
hversu margir hermannanna
kvörtuðu undan sérkennileg-
um kvilla sem á máli hans
nefnist: „Erections doulour-
esuses etprolongues“. I orða-
safni lækna heitir þessi kvilli
sístaða reðurs og er skýrð sem
„óeðlileg, stöðug reðurstaða
með þrautum, án lostakennd-
ar“. Það vakti athygli Véziens
hversu langvarandi ástandið
var og hve þrautir sjúkling-
anna voru miklar og hann
kynnti sér málið nánar.
Tómas rakst á frásögn
Véziens árið 1970 og hún hefur
æ síðan verið honum ráðgáta
og jafnframt ofarlega í huga.
„Eg sá gæjana fyrir mér liggj-
andi á bakinu uppi í beddun-
um og syngjandi marseijasinn
(franska þjóðsönginn)."
Vézien bauð í grun að legíón-
erarnir hefðu neytt efnis sem
vísast hefði ekki verið á lyfja-
skrá, nefnilega kantaridíns.
Það er eiturefni unnið úr
spanskflugu (Lytta vesicator-
ia) og öðrum olíubjölluteg-
undum og er frygðarauki.
Neysluefnið er venjulega unn-
ið á þann hátt að þurrkaðar
bjöllurnar eru malaðar í duft,
en duftið er einnig nefnt
spanskfluga.
Vézien grófst fyrir um það
hvort hermennirnir hefðu fikt-
að við matargerð að hætti inn-
fæddra. Þeir játtu því, en nei,
þeir höfðu alls ekki lagt sér
bjöllur til munns, „við erum
nú Fransmenn". Hins vegar
höfðu þeir snætt með góðri lyst
froska sem veiddir voru á
staðnum og matreiddir að
hætti staðarbúa. Vézien fann
urmul froska í nágrenninu og
þar var krökkt af ýmsum olíu-
bjöllum og hann komst að því
að froskarnir höfðu fengið sér
magafylli af þeim.
Nú er vitað að kantaridín er
öflugt eiturefni. Tíundi hluti
úr millígrammi af efninu næg-
ir til að valda blöðrumyndun á
húð ef efnið snertir hana og
maður deyr af því að neyta inn-
an við 100 millígramma af efn-
Þrautum þrungin sístaða
franskra Icgíóncra á 19. öld gæti
hafa stafað af olíubjöllum í maga
spanskfleygra froska sem
herkokkurinn bar á borð. Inn-
skotsmyndin er af spanskflugu.
54 ÞJÓÐLÍF