Þjóðlíf - 01.06.1991, Blaðsíða 8

INNLENT
W
Ættarmótin orðin veigamikill þáttur í samkomuhaldi íslendinga.
Ör þróun á síðustu árum. Leitin að rótunum. Arfur þjóðveldisaldar
eða ómerkilegt tískufyrirbrigði? Þýðingarlaus skemmtun eða gjöfull
menningararfur? Enduruppgötvun einstaklings í œttarsamfélagi?
ÓSKAR GUÐMUNDSSON OG SIGRÍÐUR MATTHÍASDÓTTIR
íslendingar eru öðruvísi en aðrar þjóðir.
Ættarmót, niðjamót eru nánast eins-
dæmi í veröldinni. Og á síðustu árum
hefur slíkum mótum farið fjölgandi. Hef-
ur ættin aðra þýðingu á Islandi en annars
staðar, þurfum við meira á samheldni
innan ætta að halda en aðrar þjóðir? Eru
ættarmót leifar frá menningu þjóðveldis-
aldar eða uppvakning? Eða eru niðja-
mótin bara tískufyrirbrigði? Þjóðlíf leit-
aði til fræðimanna og almennings til að
kanna málið nánar.
instaklingurinn hefur aðra þýðingu
hér á landi en í flestum skyldum
menningarsamfélögum. íslendingar eru
sér meðvitaðri um uppruna sinn og rætur
en margar aðrar þjóðir. Og virðing fyrir
upprunanum og forfeðrunum er meiri hér
en víðast hvar annars staðar. Um þetta eru
mörg dæmi. Almennur ættfræðiáhugi og
ættarmót á síðustu árum eru órækur vitn-
isburður um þetta.
Margir halda að ættarmót séu alveg ný
af nálinni. En Þorsteinn Jónsson útgef-
andi og ættfræðingur þekkir málið manna
best: „Fyrsta niðjamót sem ég veit um að
haldið hafi verið á íslandi var haldið árið
1924. Það voru niðjar hjónanna að Reykj-
um á Skeiðum, þeirra Þorsteins Þor-
steinssonar og Ingigerðar Eiríksdóttur
sem það héldu en niðjamótið var haldið í
sambandi við demantsbrúðkaup þeirra
(60 ára brúðkaupsafmæli). Þetta var
merkilegur viðburður, það komu saman
um 70 manns og teknar voru myndir. En
ættarmót fara fyrst að verða verulega al-
geng upp úr 1970 og eru sjálfsagt viðbrögð
við því að fólk er orðið svo upptekið í
sínum störfum og fjölskylduheimsóknir
sem voru mikið tíðkaðar á árum áður mik-
ið til lagstar af. Margar ættir koma saman
á hverju ári, einkum þær minni. Dæmi
um ætt sem kemur saman ár hvert eru
afkomendur Jóns Þórólfs Jónssonar,
bónda að Gunnlaugsstöðum í Stafholts-
tungum í Borgarfirði frá 1902-42.“
Þjóðlíf hefur einnig haft spurnir af ætt-
armótum sem haldin voru laust eftir 1960.
Eyvindur Eiríksson rithöfundur kveður
afkomendur hjónanna Guðjóns Krist-
jánssonar og Önnu Jónasdóttur í Skjald-
arbjarnarvík í Strandasýslu hafa haldið
ættarmót sumarið 1966.
Margvíslegar kenningar eru uppi um
ástæður ættarmóta og íslensku fjölskyld-
una. Ein er sú að fjölskyldan hafi meiri
þýðingu hér á landi en annars staðar. Hún
gegni stærra hlutverki. íslenskir fræði-
menn virðast lítið hafa fjallað um þetta
fyrirbæri. Þó hefur þetta komið fram í
rannsóknum um önnur efni. í könnun um
húsnæðismál fyrir nokkrum árum kom
t.d. fram ýmislegt sem benti til þess að
fjölskyldutengsl vegi þyngra á metunum
hér en annars staðar.
Þar kom m.a. fram að íbúðakaupendur
geta reitt sig á aðstoð foreldra í einhverju
tilliti. Þá þykir það og órækur vitnisburð-
Afkomendur Ingibjargar Þorláksdóttur og Lúðvíks Sigurðssonar í Neskaupstað ásamt mökum.
8 ÞJÓÐLÍF