Þjóðlíf - 01.06.1991, Blaðsíða 24

UMBROTI BOKAUTGAFU
Straumar á breskum bókamarkaði. Allt að tvö hundrað bókatitlar gefnir út
daglega. Hillulíf bóka verður œ skemmra. Mikil uppstokkun meðal forlaga,
fjöldi forlaga sameinaður og yfirtekinn
GUÐMUNDUR JÓNSSON, BRETLANDI
rátt fyrir ítrekaðar spár um yfirvof-
andi dauða bókarinnar eru ýmis teikn
á lofti í breskri bókaútgáfu um að enn sé
nokkurt líf í tuskunum. Nýir útgefendur
eru sífellt að bætast í hópinn; margir óháð-
ir bókaútgefendur synda ótrauðir gegn
straumnum, óháðir í þeim skilningi að
þeir þora að gefa út bækur með óvissa
sölumöguleika og hafa ekki verið innlim-
aðir í stóru fyrirtækjakeðjurnar, unglingar
virðast vera að auka bóklestur á undan-
förnum árum ef marka má gróskuna í
unglingabókunum, sala á myndskreyttum
skáldsögum og bókum um alþýðleg vís-
indi og umhverfismál færist í aukana.
Sumir halda því meira að segja fram,
t.d.Joanna Mackle hjá Faberforlaginu,
að vandaðar skáldsögur seljist betur en
áður.
Ekki eru þó allar fréttir jafn uppörvandi
fyrir bókaunnendur. Útlánum bókasafna
hefur fækkað verulega, ekki síst vegna
niðurskurðar á opinberu fé til safnanna.
Þau verða því að takmarka innkaupin
meir og meir við bækur vinsælli höfunda á
borð við Jeffrey Archer, Barböru Cart-
land, Catherine Cookson, Len Deig-
thon, og Stephen King.
Á síðasta áratug setti hinn harði heimur
viðskiptanna mark sitt á bókaútgáfu sem
aldrei fyrr. Sjálfstæðum bókaútgefendum
fækkaði mjög á kostnað stórra fjármála-
fyrirtækja sem nú drottna á markaðnum.
Þau helstu eru Reed International sem tók
yfir Secker and Warburg, Heinemann og
almennu útgáfuna hjá Methuen, fræði-
bókaútgáfa Methuen var hins vegar sam-
einuð Routledge sem er í eigu Internation-
al Thomson. Hutchinson, Cape, Chatto
and Windus og Bodley Head var steypt
saman í Random House sem er hluti RCA-
samsteypunnar.
Fjölmiðlafyrirtæki Ruperts Murdoch,
News Corporation á Collins útgáfuna en
Penguin, Longman, Hamish Hamilton og
Michael Joseph heyra undir Pearson
Group.
Orsakir þessarar þróunar hafa meðal
annars verið harðnandi samkeppni sem
minni útgefendur hafa ekki haft fjárhags-
legt bolmagn til að standa í, allt að því
stöðnun í bóksölu innanlands, aukin hlut-
deild bandarískra fyrirtækja í útgáfu á
bókum á ensku og þrýstingur frá bóksöl-
um og rithöfundum um stærri skerf af
tekjum.
Samþjöppun bókaútgáfunnar hefur þó
ekki leitt til þess að styrkja forlögin gagn-
vart bóksölum. Stóru forlögin telja að
besta vörnin gegn óvissunni sem bókaút-
gáfu óhjákvæmilega fylgir sé að framleiða
nógu mikið og dreifa áhættunni svo að
tryggja megi árvissan gróða.
Þetta hefur þýtt stórfjölgun á titlum en
um leið minnkandi upplag á mörgum bók-
um, oft ekki nema tvö til þrjú þúsund
eintök. í raun er mikil offramleiðsla á bók-
um og lætur nærri að út séu gefnar 200
bækur á hverjum einasta degi. Stóru
bóksalarnir taka kannski við rúmum
fjórðungnum og sérhæfðari bókabúðir
taka við slatta af öðru tagi en óhjákvæmi-
lega verður þetta til þess að margar bækur
sjá dagsins ljós í örskamma stund og
hverfa síðan, hillulíf þeirra verður æ
styttra. Fyrir vikið geta útgefendurnir
ekki lagt eins mikla alúð við hverja bók og
æskilegt væri. Ritstjórar og umsjónar-
menn bóka eru framkvæmdastjórar sem
verða að sýna eigendunum fram á vaxandi
framleiðni sem mæld er í fjölda titla sem
þeir sjá um. Þetta á sérstaklega við um
stórfyrirtækin. Það er ekki óalgengt að
ritstjórar annist útgáfu á tuttugu bókum
yfir árið og að eyða tíma í að sitja með
rithöfundi yfir handriti er að verða lúxus
sem ritstjórar geta sjaldan veitt sér.
tóru fyrirtækin keppast um bækurnar
sem hafa mestu veltuna en það kostar
peninga að koma upp metsöluhöfundum.
Litlu góðu útgáfufyrirtækin munu eins og
endranær koma mörgum góðum rithöf-
undinum á framfæri en hversu vel tekst
þeim að halda í þá? Þau „eru að verða eins
og fjórðudeildar fótboltalið, missa upp-
rennandi stjörnur strax og þær fara að
skína“ skrifar John Sutherland um þróun
bókaútgáfunnar á seinni árum. „Sama
gildir um stjórnendurna" bætir hann við.
Hliðstæð þróun er í bóksölunni. Water-
stones and Pentos sem eiga meðal annars
Dillonsbókabúðirnar eru að koma á versl-
unarkeðjukerfi að hætti Bandaríkja-
manna, staðla útlit og framboð í verslun-
um, fækka bókatitlum, auka umsetningu,
auglýsa upp metsölubækurnar, raða öll-
um bókum í nokkra rekka eftir einfaldri
flokkun. Þetta hefur færst í aukana eftir að
fyrirtækið var keypt upp af einni frægustu
verslunarkeðjunni í Bretlandi, W.H.
Smith en hún hefur gagnrýnt Waterstones
and Pentos fyrir að „ halda of miklar
birgðir“. I gildi er samkomulag milli smá-
sala, The Net Book Agreement, sem
skuldbindur þá að hafa lágmarksálag-
ningu á bókum. Tilgangur þess er sá að
styrkja stöðu smærri bóksala og auðvelda
þeim að bjóða fram fjölbreytt úrval bóka í
stað þess að hafa bara þær auðseljanleg-
ustu á boðstólum. Nú er vaxandi þrýsting-
ur frá sumum bóksölum á að brjóta þetta
samkomulag á bak aftur og hefur Dillons
verið þar í fararbroddi. Á þessu ári hefur
Dillons selt þó nokkrar bækur undir sam-
komulagsverði smásala.
Þróun þessa má svo sem túlka þannig að
bókin sem menningarafurð sé sífellt að
láta undan verslunarsjónarmiðum. En það
væri ekki rétt að leggja að jöfnu sölu á
bókum og hamborgurum, bókinni svipar
miklu fremur til hljómplötunnar með sín-
um metsölulistum og auglýsingaskrumi.
Samt er ennþá hægt að hlusta á góðar plöt-
ur.
0
24 ÞJÓÐLÍF