Þjóðlíf - 01.06.1991, Blaðsíða 46

TUNGUMÁL
Leyniþráður milli tungumáls, hugsunarháttar og menningar. Vandamálið snertir
menningarlega kúgun meirihluta á minnihlutahópum og sjálfstœðisbaráttu
smáþjóða. —Vandamálið við að vera „bœði og“
Nú á dögum alþjóðlegra samgangna
þegar orðið er tiltölulega auðvelt að
flytja sig á milli landa þá fjölgar stöðugt
því fólki sem á rætur sínar í tveim eða
jafnvel þrem löndum og er alið upp með
fleiri en einu tungumáli. Auk þess fjölgar
innflytjendum og flóttamönnum hvar-
vetna, heimurinn minnkar stöðugt og
skilin á milli ólíkra kynþátta og þjóðerna
breytast smám saman og fá á sig aðra
mynd.
En hvað er tvítyngi? Tvítyngi er í
stuttu máli það þegar einstaklingur
er alin upp við tvö tungumál þannig að í
stað þess að eignast eitt „móðurmál“ þá
eignast hann tvö. Þetta getur gerst á mjög
marga ólíka vegu en hér eru nefndar
þrenns konar aðstæður sem gjarnan leiða
til tvítyngi:
1. Fjölskyldur búa tímabundið í erlendu
landi og börnin verða tvítyngd.
2. Hjónabönd fólks af ólíku þjóðerni.
Tvítyngi varðar spurninguna um tilvist þjóða.
SIGRÍÐUR MATTHÍASDÓTTIR
3. Minnihlutahópar. T.d. Samar á Norð-
urlöndum, innflytjendur.
Og þá má spyrja „hvað með það?“.
Skiptir þetta einhverju máli? Börnin læra
þá tvö mál og ekki meir um það. En svo
einfalt er það ekki. Hér er um að ræða
flókið fyrirbæri sem snertir hluti eins og
rætur manna, sjálfsmynd og jafnvel sjálfs-
virðingu og spurninguna eilífu: „hver er
ég?“
Við getum velt því fyrir okkur hvernig
lífið væri ef við hefðum ekkert tungumál.
Sennilega væri það talsvert öðruvísi en við
eigum að venjast. Þó við hugsum kannski
ekki um það dagsdaglega þá er samband
okkar við annað fólk að miklu leyti byggt á
tungumálinu. Með tungumálinu berst
okkur arfur kynslóðanna sem hver kyn-
slóð umskapar síðan á einhvern hátt, velur
úr og bætir við. Á milli tungumáls, menn-
ingar og hugsunarháttar fólks hangir
leyniþráður svo að þetta þrennt verður
ekki að skilið. í heimi sem breytist hraðar
og hraðar verður mikilvægi upprunans og
rótanna sífellt meira. Við heyrum um
Vestur-íslendinga sem jafnvel tala litla eða
enga íslensku leggja á sig langar og dýrar
ferðir til íslands og reyna að hafa uppi á
ættingjum sem þeir hafa aldrei haft neitt
samband við. Það er þessu fólki mikilvægt
að komast í tengsl við uppruna sinn, það
gerir það að heilli manneskjum. Og í
bandarískum háskólum er það algengt að
t.d. fólk af rússneskum uppruna leggi
stund á rússnesku, fólk af norrænum
uppruna leggi stund á norræn mál o.s.frv.
Raunverulegt tvítyngi er hins vegar
þegar fólk er alið upp með tveimur
tungumálum. I gegnum tíðina hafa tengst
því ýmsar „goðsagnir“. T.d. hefur það
gjarnan verið skoðun fólks að það væri
gæfa að fá fleiri en eitt tungumál í vöggu-
gjöf en það hefur reyndar einkum átt við ef
um hefur verið að ræða eitthvert heims-
málanna svokölluðu. Hins vegar voru for-
eldrar af tvennu þjóðerni lengi vel varaðir
við því að kenna börnum sínum fleiri en
eitt tungumál. Það átti að geta verið skað-
legt fyrir börnin. Nú á dögum er farið að
líta þessa hluti öðrum augum, það eitt og
sér að alast upp við og læra tvö tungumál
er ekki talið skaðlegt börnum (sjá viðtal
við Einar Hjörleifsson), hins vegar getur
tvítyngi haft í för með sér vandamál sem
venjulegir eintyngdir þurfa ekki að hafa
áhyggjur af. Tilfinning sem margir tala
um í þessu sambandi er sú að þeir séu tvær
persónur, tilheyri tveimur heimum en
hvorugum alveg, séu einhvers konar
„bæði og“ eða „ hvorki né“, hvorki fugl né
fiskur.
Dæmin um þetta eru mismunandi slá-
andi. I hópi erfiðustu mála af þessu tagi
má telja þau sem koma upp meðal innflytj-
enda í Evrópu sem koma frá löndum þar
sem ríkir gerólík menning. Tökum sem
dæmi tyrkneska fjölskyldu í Kaupmanna-
höfn. Dóttirin í fjölskyldunni er fjögurra
ára þegar fjölskyldan flyst búferlum.
Heima er alltaf töluð tyrkneska og tyrk-
neskum siðum og venjum fylgt. Hún er
alltaf klædd samkvæmt tyrkneskum venj-
um og í skólanum má hún ekki fara í
leikfimi því að strákar og stelpur eru sam-
an í leikfimi. En skólinn er danskur, hún
eignast danska vini og félaga og hún verð-
ur ekki síður dönsk en tyrknesk. Síðan
kemst hún á táningsaldur en þá er það
samkvæmt tyrkneskum venjum réttur
föðurins að velja handa henni mann,
nokkuð sem hinn danski hugsunarháttur
hefur kennt henni að sé fáránlegt. Ef faðir-
inn og fjölskyldan stendur fast á sínu getur
farið svo að hún standi frammi fyrir vali,
46 ÞJÓÐLÍF