Þjóðlíf - 01.07.1991, Blaðsíða 9

** .? * 7 Zri-j
“^iir'—
^1}— *! ^ 1,1 •
„A Islandi mynduðust tvö samfélög, annars vegar Iandbúnaðarsamfélagið með sína hagsmuni og hins vegar þéttbýlissamfélagið með sína
hagsmuni
stjórnarfarslega samvinnu dreifbýlis og
þéttbýlis almennt. Það þarf að brúa bilið á
milli dreifbýlishagsmuna og þéttbýlis-
hagsmuna og taka upp samstarf, t.d.
þannig að þéttbýlissamfélagið sé ekki eitt
um að byggja upp og reka þjónustu eins og
t.d. sundlaug sem allir nágrannar njóta
góðs af án þess að leggja nokkuð til. I
slíkum málum er algengt að upp komi
stífni og dreifbýlissamfélagið fari líka af
stað og byggi aðra sundlaug. Slík dæmi
eru til víða um land. Það má ekki síður
taka dæmi af skólum, það er byggður skóli
í þéttbýli en íbúar dreifbýlis geta ekki sætt
sig við uppbyggingu skólahalds þar og því
er byggður upp annar skóli rétt utan við
þéttbýlið. Svo tæmist sveitaskólinn en
byggja þarf við í þéttbýlinu. í raun er varla
að finna það svæði á landinu þar sem svona
dæmi er ekki að finna.
—Málin standa svona m.a. vegna þess
að þróun síðustu áratuga er aldrei sett í
sögulegt samhengi. I gegnum aldirnar var
mikil andstaða gegn tilurð þéttbýlis á Is-
landi. Þegar þéttbýli fór að myndast þá
varð það sem einhvers konar varta út úr
landbúnaðarsamfélaginu. Framsýni og
frjálslyndi Dana á ofanverðri 18. öld er
dæmalaus. Tilskipun þeirra um stofnun
kaupstaða 1786 verður ekki skoðuð í öðru
ljósi. Hún var markviss tilraun til að auka
fjölbreytni í íslensku atvinnulífi og í þeim
tilgangi var reynt að ýta undir myndun
þéttbýlis. Kaupstaðirnir voru upphaflega
einskonar fríríki, líkt og tollfrjáls svæði
eru nú til dags. Þeir höfðu fjölmargar und-
anþágur frá regluveldi landbúnaðarsamfé-
lagsins og andstaðan gegn þeim var mjög
mikil. Það sést best á því að af þeim 6
bæjum sem fengu þessa lögtign þá misstu
allir réttindi sín nema Reykjavík. Þéttbýl-
isþróunin á Islandi á ofanverðri 19. öld er
mjög áhugaverð. Hins vegar er miklu
áhugaverðara að skoða hvað hélt þessari
þróun niðri í aldaraðir því eins og kunnugt
er er erfltt að stunda sjávarútveg til sveita.
Það var samt gert og það þurfti mikil átök
til að losa um þær hömlur sem voru á
myndun þéttbýlis. Afleiðingin var sú að á
íslandi mynduðust tvö samfélög, annars
vegar landbúnaðarsamfélagið með sína
hagsmuni og hins vegar þéttbýlissamfé-
lagið með sína hagsmuni en því óx fljótt
fiskur um hrygg. Hagsmunir þess urðu
afar fjölbreyttir, fyrst á sviði sjávarútvegs,
síðan á sviði iðnaðar og verslunar og loks á
sviði þjónustu. Af þéttbýlisstöðunum
skagar Reykjavík svo fullkomlega fram
úr. Áður var allt séð með augum landbún-
aðar og dreifbýlis, nú er ráðandi þjóðfé-
lagssýn reykvísk. Sögulega séð er fleygur á
milli dreifbýlis og þéttbýlis í íslenskri
stjórnsýslu og lagasetningu sem lýsir sér
m.a. í því að við höfðum til skamms tíma
gagnfræðaskóla í þéttbýli en héraðsskóla í
dreifbýli sem byggðir voru upp á mismun-
andi máta. Við höfum enn lögreglu og
bæjarfógeta í þéttbýli en hreppstjóra og
sýslumenn í dreifbýli og á vettvangi fé-
lagasamtaka höfum við ungmennafélög
ráðandi í dreifbýlinu en íþróttafélög í þétt-
býlinu. Svo að ekki sé talað um skipulag
verslunarinnar.
—Þessi skil mörkuðust af gjörólíkri at-
vinnuuppbyggingu dreifbýlis og þéttbýl-
is, annars vegar sjávarútvegi, iðnaði og
þjónustu í þéttbýli og hins vegar einungis
landbúnaði. Lélegar samgöngur höfðu
einnig afgerandi áhrif á þessa skiptingu.
Aðsetur héraðsskólanna áttu sér þó sinn
blómatíma en mega muna sinn fífil feg-
urri. Þegar samgöngur bötnuðu var jafn-
framt farið að byggja upp ýmsa þjónustu-
kjarna í dreifbýlinu í stað þess að brjóta
niður múrana á milli dreifbýlis og þéttbýl-
is og byggja upp og reka sameiginlega op-
inbera þjónustu—.
Ef sameining sveitarfélaga hefði það
t.d. að markmiði að brjóta niður þessa
múra þá væri til einhvers unnið. Þessar
sameiningarhugmyndir sem hafa verið
settar fram til þessa eru ekki líklegar til að
leysa neinn markverðan vanda. Vissulega
ÞJÓÐLÍF 9