Þjóðlíf - 01.07.1991, Blaðsíða 58

NÁTTÚRA/VÍSINDI
Bankað eftir maka
Nábjallan fínnur maka með hjálp sérstakra skynfæra á öllum stnum sex
fótum sem nemur bank annarra bjallna.
Suður-England er m.a.
þekkt fyrir margar fallegar
kirkjubyggingar frá miðöld-
um. Oft snýst lífið í þorpum á
þessum slóðum um viðhald og
björgun þessara bygginga. I
flestum tilfellum eru það eik-
arbjálkar í loftinu sem liggja
undir skemmdum og er söku-
dólgurinn nábjallan, Xest-
obium rufovillosum.
Nábjallan er talin vera plága
djöfulsins í kirkjum og göml-
um húsum. Hún kemur þó
víða fyrir í náttúrunni og lifir í
mörgum trjátegundum þótt
uppáhaldsviðartegundir henn-
ar, í Bretlandi a.m.k., séu eik
og víðir. Bjallan ræðst á við
sem rotsveppir hafa unnið á.
Þannig verða rakir hlutar viðar
fyrir barðinu á henni fyrst,
þ.e. endarnir sem út úr standa
og hlutar sem eru nálægt lekast-
öðum, t.d. lekum þakrennum.
Fullorðnar bjöllur koma úr
holum í viðnum á vorin. Þær
makast einu sinni og deyja.
Mökunin varir frá hálftíma og
allt upp í rúman klukkutíma.
Einni eða tveimur vikum
seinna verpa kvendýrin eggj-
um í litlar sprungur í yfirborði
viðarins, oftast um 50 talsins.
Fullorðnu dýrin nærast ekki
heldur lifa á forða sem þau
söfnuðu meðan þau voru á
lirfustigi. Þannig ráða líkams-
stærð og efnaskipti hversu
lengi fullorðnu dýrin lifa.
Kvendýrin lifa yfirleitt ekki
lengur en 10 vikur en karldýrin
oftast 8-9 vikur í 20 gráðu hita.
Eftir 2-5 vikur klekjast egg-
in út. Lirfurnar skríða um og
leita að heppilegum sprungum
þar sem þær geta borað sig inn
í viðinn. Það tekur síðan 2-10
ár fyrir þær að ná fullum
þroska. Þá púpast þær síðsum-
ars eða í haustbyrjun rétt undir
yfirborði viðarins. Eftir 2-3
vikur rífa óþroskaðar bjöllurn-
ar sig út úr púpuhýðinu en
haldast í dvala innan í púpu-
hylkinu þar til næsta vor. Þá
sagar þroskuð bjallan ná-
kvæmlega kringlótt gat í við-
inn, 3-5 mm í þvermál og birt-
ist á yfirborðinu þakin fínu
lagi af viðardufti.
En af hverju heitir þetta
kvikindi nábjalla? Hún er
þekkt fyrir sérkennilegt bank-
hljóð sem fullorðnu dýrin gefa
frá sér. Þegar hljótt var í göml-
um húsum mátti heyra þetta
hljóð úr innviðum þeirra. Oft
var hljóðið sett í samband við
dauða ættingja sem vakað var
yfir og hjátrúin gerði ráð fyrir
að hljóðið væri maðurinn með
ljáinn að banka óþolinmóður í
húsið á meðan hann beið eftir
að ástvinurinn gæfi upp and-
ann.
Það er þó langt síðan að
fyrstu efasemdir um þetta
komu fram. Árið 1695 ritaði
Benjamin Allen grein þar sem
hann heldur því fram að þetta
hljóð heyrist einnig í húsum
þar sem enginn sé feigur.
Langt er síðan að menn settu
hljóðið í samband við sam-
skipti bjallna fyrir mökun.
Nýlegar rannsóknir hafa leitt í
ljós að náhljóðið myndast er
dýrin slá fremsta hluta höfuð-
sins í viðinn. Karldýrið byrjar
að banka, kvendýrið svarar
oftast innan tveggja sekúndna
og karlinn færir sig í átt að
kvensunni. Komið hefur í ljós
að dýrin nema banktitringinn í
viðnum með sérstökum púð-
um á fótunum. I púðunum eru
sérstök næm skynfæri sem
nema titring viðarins.
Vonast hefur verið til að
þessa vitneskju megi nota á
einhvern hátt í framtíðinni til
að halda nábjöllunni í skefjum
og koma þannig í veg fyrir
skemmdir á gömlum, fögrum
byggingum. Það hefur nefni-
lega ekki reynst kleift að nota
náttúruleg rándýr til að eyða
nábjöllunni þar sem a.m.k.
önnur þeirra tveggja tegunda
rándýra sem vitað er að leggj-
ast á nábjöllur getur einnig bit-
ið fólk, auk þess sem erfitt er
að sleppa rándýrunum lausum
þar sem dýrin lifa, þ.e. djúpt í
viðnum. Með einhvers konar
sjálfvirkum titringsbúnaði í
viðnum væri e.t.v. hægt að
trufla banksamskipti kynj-
anna og þar með koma í veg
fyrir að þau hittist og makist.
Einnig er hugsanlegt að með
upptökum af bankandi bjöll-
um verði hægt að fá bjöllur í
viðnum til að banka á móti og
koma þar með upp um sig áður
en þær ná að valda miklum
skaða.
Þjónusta alla leið
■s
TOLLVORU -
GEYMSLAN HF
FRlGEY USLA ■ VÖRUHÓTEL
Við önnumst flutninga
• SAFNSENDINGAR
• FLUTNINGSMIÐLUN
Við sækjurn vörur
• FRAKTFLUG
• SKirAAFCREIDSLA
• PÓSTAFCREIÐSLA
Við sjáum um skýrslugerð
• TOLLSKÝRSLA
• ALMENN' TOLLSKÝRSLA
• TRANSIT
• ENDURSENDINGAR
• VERÐBREYTINCAR
• ÚTFLUTNINGUR
Við meðhöndlum vörur
0
• GÁMALOSUN
• VÖRUMERKINGAR
• VÖRUFLOKKUN
•PÖKKUN