Heima og erlendis - 01.10.1946, Blaðsíða 6

þeirra Ibsens og Björnsons, sem þá virtist
braut er bar til frægðar og frama í allri
norðurálfunni — ótamdir kraftar, sem á þeim
árum sneru öllu upp og niður í gildaskálum
og listamannalífi Kaupmannahafnan
Jónasi GuÖlaugssyni skýtur nú líka upp í
þessari lifandi bringiðu, og barátta bans
fyrir aÖ tileinka sér danskt ritmál hefst.
Honum var þegar ljóst, að liann ætti aÖ
yrkja á dönsku, bæöi til þess aÖ geta lifað
af því — möguleiki, sem þó alltaf var lítill
alla lians ævi — og til þess aö vinna sér
frægö. Hann hefur á-
reiðanlega á þessum ár-
um dreymt hina stóru
drauma æsku sinnar um
frægÖ, sem náði langt
út yfir bin þröngu tak-
mörk Islands og Dan-
merkur.
Eg man enn eftir fyrstu
fálmandi tilraunum lians
á dönsku, bæÖi í ljóÖ-
um og óbundnum stíl.
Hann las |>aÖ fyrir mig einn vormorgun i
FriÖriksberg-garðinum. Hinn logandi skáld-
andi bans minnti á vængbrotinn örn, sem
reynir aö hefja sig til ilugs. Meö hreyfingum
höfuÖs og banda meitlaði hann út hrynj-
anda, sem bljómaði í eyra hans, meðan hann
fálmaði og leitaði að orðum, sem gefiÓ gætu
tilfinningunni útrás. En furÖu iljótt náði biÖ
næma eyra bans tilfinningu fyrir málinu, og
eftir aðeins tvö ár kom fyrsta ljóöabókin á
dönsku: „Sange fra Nordhavet“, og á eftir
hinar tvær: „Viddernes Poesi“ og „Sange
fra de blaa Bjerge“. Titlarnir einir skýra
frá draumum hans um beimalandið. Hann
var ekki aðeins íslendingur aö uppruna held-
ur var öll tilvera bans og efniviÖur íslenzkt:
Hann yrkir á dönsku um jökla og víöerni
óbyggÖanna og bin bláu fjöll og barÓa og
stríöa veðráttuna við strendur heimalandsins
nyrzt í Atlanlshafi.
Hugur hans hverfur aldrei frá Islandi
nokkra stund. AÖ lesa ljóð bans er eins og
aÖ sjá landió opiö fyrir sér. Hann er í raun
og veru það íslenzka skáld, sem syngur um
land sitt og þjóÖ með svo djúptækri og
næmri tilfinningu, að það er eins og vér í
gegnum sál hans fyrst skynjum fullkomlega
hin íslenzku þjóðarsérkenni.
Hann fékk eiunig tíma til aÖ gefa út þrjár
bækur í óbundnu máli: „Sólrún og biÖlar
hennar“, „Monika“ og „BreiöfirÖingar“.
Hér finnum vér íslenzkar þjóólífslýsingar á
kristalhreinu rnáli, sem minnir á stíl Björn-
sons. jiaö eru minningar frá bernskuárunum,
sem hér koma fram — sérkennilegt almúga-
fólk, lífiÖ á sveitabæjum og á heimilum fá-
tæklinga — allt fléttað inn í anda sögualdar-
innar, en samt sem áður hárvissar lýsingar
úr þjóðlífinu í byrjun aldarinnar. Hann er
hvorttveggja í senn máttugur og mildur og
meÖ djúpum skilning á mannlífinu og jiví,
sem oft leynist hversdagslega undir yfirborö-
inu, en liefur þó sína miklu þýÖingu fyrir
hið mannlega.
þrátt fyrir þaÖ að liann var svo ungur aÓ
árum var hann þó meö í baráttunni fyrir
sjálfstæði lands síns, fyrir fánamálinu og
fyrir sambandshugmyndinni. Hann var ekki
skilnaöarmaður. En sjálfstæÖistímabil íslands
á söguöldinni slóð jafnan fyrir honum eins
og hugsjón og draumur, þó án þess aÖ í því
fælist broddur gagnvart landi voru. Hann
var óþreytandi að skrifa í dagblöÖin um for-
tíð og framtíÖ íslands.
Naumast hefur nokkur Islendingur staðiÖ
oss Dönum nær en Jónas Guölaugsson.
Hann hafÖi afar víðtæka þekkingu á bók-
menntum vorum, sögu og þjóðfélagsmálum.
Fáir höfðu lesið meira en hann, og þekking
bans var svo margþætt, að maður gat „flett
upp í honum“ eins og í stórri aifræðiorÖabók.
SameiningNorðurlandajijóÖanna er hugsun,
sem stöðugt og upp aftur og aftur kemur
fram í skáldskap hans. Hann eins og sá
fyrir þann anda, sem heimsstyrjaldirnar
tvær bafa eins og knúiö fram, um samheldni
og einingu milli Dana, Norömanna og Svía
— að Islandi ógleymdu.
Kan 1 mærke, det lysner af Solskin i Sindet,
Kan I se, at det gloder i Tanker og Ord,
At vi samles i Haahet og modes i Mindet,
Vi Born af een Race, vi Sonner af Nord.
Segir hann 1912 í kvæöinu „Det nye Nord“.
Hann var ekki aÖeins Islendingur, bann
var Norðurlandabúi i hæsta veldi. Og þaÖ
er mikil ánægja aö geta fullyrt, aö ljóð hans
séu engan veginn gleymd.
Vormorgun — þann 15. apríl 1916 — dó
Jónas GuÖlaugsson skyndilega norður á
Skaganum, um þaö bil hálfum mánuði áöur
22