Heima og erlendis - 01.01.1953, Blaðsíða 2

leyti við náttúrufræði, og von hans var nú
aÖ fá styrk til þess aÖ ferÖast um Island og
rannsaka náttúru þess, safna gripum handa
söfnunum í Kaupmannahöfn og þvíumlíkt.
Sá stúdentahópur sem Jónas var nú um
þaÖ bil aÖ kveÖja var fámennur en samval-
inn. Flestir voru rosknir menn hjá því sem
stúdentar eru nú, en þeir höfÖu gengiÖ í
sama latínuskólann, átt heima í sömu heima-
vistinni, þektu hver annan af margra ára
samvistum. ]>eir liföu hjer eins og gestir,
áttu fæstir neitt athvarf meÖal hjerlendra
manna, voru grunaÖir um óþrif og lús, best
aö skipta sjer sem minst af þeim. En þeir
studdu hver annan af fremsta megni og
hjeldu hópinn. Yináttan var höfuöþáttur í
lííi þeirra, „hvaÖ er svo glatt sem góÖra vina
fundur“. En ]>aÖ átti fyrir þeim aÖ liggja aó
tínast burtu hver af öÓrum, og óvíst hvort
þeir sæjust nokkurn tíma framar; aÖ minsta
kosti yröu þeir þá alt aÖrir menn. „J»aÖ er
svo tæpt að trúa heimsins glaumi, því tára-
daggir falla stundum skjótt, og vinir berast
burt á tímans straumi, og blómin fölna á
einni hjelunótt“. Island var óralangt burtu,
hálfs mánaðar sjóferö eða meir, og eins og
samgöngur voru ]>á, mundi sá sem lenti t. d.
á YestfjörÖum vera álíkafjarri þeim sem lenti
í Skaftafellssýslu, eins og annar væri á tungl-
inu og hinn á jörðinni, fjallgaröar og veg-
leysur og stórfljót á milli.
Jónas var ekki hafÖur í miklum hávegum
af Islendingum alment um þessar mundir.
Hann hafÖi átt heima í Reykjavík nokkur
ár áður en hann sigldi, og var þá sakaöur
um meira yfirlæti en manni á hans aldri
þótti hæfa. Hann var aÖ eÖIisfari hneigður
fyrir aö halda sjer til, og |>etta kom fram á
nokkuð harnalegan hátt í fásinninu; þær 500
hræÖur sem þá áttu heima í höfuöstaönum,
litu heldur hornauga til hans, þegar hann
fór út aÖ spássera á sunnudögum, í heið-
hláum frakka meÖ logagyltum linöppum.
þegar auösætt var aÖ liann mundi hverfa
próflaus frá háskólanum, er ekki ólíklegt aÖ
sumir hafi farið aÖ líta á hann sem hálf-
gerðan auðnuleysingja. YiÖ þetta hættist að
hann hafði notað stúdentsárin til þess aö
espa ýmsa heldur á móti sjer. Hann var
einn af útgefendum Fjölnis. Við höfum van-
ist því aö líta á Fjölni sem eitt höfuðrit ísl.
hókmenta. ViÖ vitum að þar var slegið á
strengi íslensks máls af meiri list og meiri
alúÖ og vandvirkni en áður hafÖi tíðkast
um langan aldur, og viö vitum líka að þar
voru hirt kvæöi sem hvert íslenskt manns-
harn, sem á annað horð kann nokkurt kvæði,
hefur kunnaö í 100 ár. En samtíðarmönn-
um Fjölnis varð starsýnna á annaÖ, aÖ minsta
kosti fyrst í stað. þessir ungu menn, sem aÓ
honum stóðu, voru ekki eins auðsveipir eins
og ungum mönnum bar aö vera, heldur
leyfðu þeir sjer að hafa aörar skoöanir á
sumu en ráðsettustu og reyndustu embættis-
menn. Og þar á ofan áttu þeir það til að
vera stríÖnir, og sumir helstu höföingjar
landsins fengu þar glefsur sem þeim sveið
undan. það var líka í Fjölni sem Jónas birti
sinn nafntogaða ritdóm um Tístransrímur
SigurÖar Breiðfjörðs, og um leið árás á allan
rímnakveÖskapinn; en allur almenningur
liafÖi þá svo miklar mætur á rímum að
margir urðu Jónasi mótfallnir fyrir þessa sök.
Jónas Hallgrímsson átti að því leyti sam-
merkt við nálega öll önnur íslensk skáld að
skáldskapur var aldrei aðalstarf hans, heldur
íþrótt sem hann greip til viö og viÖ. Hann
virðist aldrei hafa látiÖ sjer detta í hug að
einheita kröftum sínum aö stóru skáldverki,
enda átti hann ekki við þau kjör aö húa,
aÖ hann ætti hægt meö aö verja tíma sínum
þannig. Hann haföi að vísu mikla hók í
huga, en það átti aÖ vera fræöihók, ekki
skáldrit. J>að var lengi von hans og annarra
Islendinga, aÖ honum mætti auðnast að
semja nákvæma lslandslýsingu, og til ]>ess
hafði hann gert mikil drög. ]>að er rangt aö
ímynda sjer aÖ æfiferill Jónasar hafi veriö
tómt hasl og vesaldómur. Honum veittist
þaó lán aÓ fá talsvert fje til aÖ ferÖast uru
Island, og það má nærri geta, að maður
sem hafði annað eins yndi af náttúru lands-
ins eins og hann, heíúr lifaÖ margar sælar
stundir þau sumur sem liann var aÖ skoÖa
landiÖ. Hann komst svo langt að hann halði
sjeð mikið af landinu með eigin augum,
aðeins óbygðunum var hann ókunnugu1''
Hann haföi dregiö saman efni í landlýsing-
una, bæði í daghækur og á annan hátt, en
mikiÖ mun hann hafa geymt í huganunu
þegar Jónas dó á 88. aldursári, misti íslenska
þjóðin ekki aöeins öll þau kvæÖi sem hann
átti eftir óort, lieldur misti hún líka von-
ina um þetta mikla verk hans, sem engim1
2