Læknablaðið : fylgirit - 01.06.2010, Blaðsíða 42

einhver atriði sem benda til skerðingar er
óhjákvæmilegt að fara kerfisbundið í gegnum
ólíka þætti þessarar skoðunar m.t.t. þess að
staðsetja einkenni í ákveðnum stöðum heilans. Við
marga sjúkdóma sem slík einkenni koma fram við
er ekki hægt að fá neinar upplýsingar þó gerðar
séu aðrar rannsóknir svo sem tölvusneiðmynd af
höfði, heilalínurit eða annað. Sé farið kerfisbundið
í gegnum heilann á þennan máta er leitað eftir
atriðum sem staðsetja sjúkdóm í hægra eða vinstra
heilahveli og þá ýmist í frontal heila, parietal
heila, occipital heila eða temporal heila. Við
skoðun á frontal heila er leitað eftir svokallaðri
perseveration, sem er ósjálfráð endurtekning
ákveðinna atriða og getur verið ýmist í hreyfingu,
tali eða skrift. Það eru því gerð ákveðin skriftarpróf
og síðan leitað eftir þessum atriðum í samtali og við
hreyfiprófanir. Hreyfiprófanirnar felast í prófun
víxlhreyfinga og í taktslætti. Við skoðun á frontal
lobe þarf einnig að leita eftir getu til að yfirfæra
merkingu og er það prófað t.d. með málsháttum.
Minnisprófanir þarf að framkvæma. Jafnframt
þarf að framkvæma talprófanir. Auk þess er
reynt að gera sér grein fyrir breytingum á hegðun
og persónuleikabreytingu, innsæi sjúklings og
framtakssemi. Við það verður oft að styðjast
við samtöl ættingja. Við prófun á parietal hluta
heilans eru lögð fyrir sjúkling ýmis próf. Þau geta
verið misjafnlega samansett eftir einstaklingum
en felast í teiknigetu þar sem sjúklingar eru látnir
teikna t.d. kassamyndir og aðrar flatarmyndir eftir
forskrift og einnig sjálfstætt svo sem að teikna
klukkur, hús eða annað. Jafnframt er sjúklingur
látinn lýsa leiðum frá einum stað til annars til
að reyna áttun hans á umhverfinu. Jafnframt er
reynt að gera sér grein fyrir getu sjúklings til að
klæðast. Framannefndar prófanir eru prófanir á
hægra parietal heila. Við prófun á vinstri parietal
heila er farið í gegnum reikningsdæmi, getu
sjúklings til að framkvæma það sem hann er
beðinn um (apraxiu próf) stundum skriftarpróf og
lestrarpróf, talpróf svo sem hlutanefningarpróf og
10-orða-próf. Við prófun á occipital lobe er stuðst
fyrst og fremst við nákvæma sjónsviðsathugun
ásamt minnisprófunum. Auk ofannefndra atriða
eru skoðuð einkenni sem er ekki hægt að staðsetja
með vissu en benda eindregið á heilaskemmd svo
sem áttun sjúklings á eigin persónu, umhverfi sínu
og tíma, hversu vel hann getur gert sér grein fyrir
því sem gerist í þjóðfélaginu og umhverfi hans
sjálfs og irvnsæi hans í eigin sjúkdóm og hirðusemi
um sjálfan sig og framkomu alla.25
Heilataugar:
Heilataugar eru 12. Sú 1., þ.e. lyktarskyn er prófuð
sérstaklega sé tilefni til eftir samtal við sjúkling en
að jafnaði ekki að öðrum kosti. Við augnskoðun
er skoðuð heilataug nr. 2, sjóntaugin. Er það gert
með sjónsviðsskoðunum og sjónskerpu. Nákvæm
sjónsviðsskoðun er einnig af verulegri þýðingu
við skoðun á sjúkdómum í temporal hluta heilans
og í occipital hluta heilans. Auk þess eru skoðaðir
augnbotnar í leit að hækkuðum þrýstingi í höfði
eða öðrum augnbotnabreytingum. 3., 4. og 6.
heilataug eru skoðaðar með prófun augnhreyfinga
og komi þar fram lamanir þarf að fara út í
nákvæmar prófanir til að staðsetja lömunina. Auk
þess eru viðbrögð sjáaldurs skoðuð bæði við ljósi
og tilfærslu sjónpunktar. Við skoðun 5. heilataugar
þarf að skoða skyn í andliti, bæði snertiskyn
og stunguskyn og auk þess skyn á hornhimnu
augans sé grunur um skert skyn í andliti. Auk
þess eru prófaðar ákveðnar vöðvafunctionir. Við
prófun á 7. heilataug er skoðuð hreyfigeta í andliti
þ.e. svipbrigði og sé tilefni til er bragðskyn á
tungu skoðað. Við skoðun á 8. heilataug er farið í
gegnum heyrnarprófanir og jafnvægi. Við skoðun
á 9. heilataug er skoðað skyn í koki og kokreflex
sem einnig fæst fram við skoðun á 10. heilataug
og þar að auki reynt að gera sér grein fyrir
starfshæfni raddbanda. Við skoðun á 11. heilataug
eru ákveðnir vöðvahópar skoðaðir í hálsi og
öxlum. Við skoðun á 12. heilataug er skoðuð tunga
m.t.t. ósjálfráðra hreyfinga, rýrnana og styrks í
tunguvöðvum ásamt hreyfigetu og talgetu.25
Hreyfikerfi:
Við skoðun á hreyfikerfi er leitað eftir rýrnunum í
öllum útlimum og á búk. Leitað er eftir ósjálfráðum
vöðvasamdrætti í vöðvum (fasciculationum).
Jafnframt er styrkleiki einstakra vöðvahópa
skoðaður og krafturinn þá graderaður. Gefist
tilefni til þarf oft að fara út í nákvæmari prófanir
á einstökum vöðvum m.t.t. mögulegra skemmda
í taugum sem til vöðvanna liggja. Auk þess er
prófaður tónus í öllum útlimum.25
Skynkerfi:
Við prófun á skynkerfi líkamans er farið yfir skyn á
öllum útlimum og búk. Prófa þarf skynjunina með
42 LÆKNAblaðið 2010/96 Fylgirit 64