Iðnaðarmál - 01.05.1959, Blaðsíða 10

greindum söltum er blandað saman
við önnur áburðarefni, og fæst þá
blandaður, alhliða áburður.
Framleiðsluaðferðir áburðar, sem
inniheldur fosfór, eru hins vegar
margar og um ýmsar tegundir slíks
áburðar er að ræða, bæði eingildan
fosfóráburð og áburð, sem inniheldur
fosfór ásamt einu eða fleiri öðrum
áburðarefnum, þ. e. blandaðan áburð.
Fosfatgrjót er undirstöðuhráefnið
fyrir alla framleiðslu áburðar, sem
inniheldur fosfór. En þar sem fosfór-
inn í slíku grjóti er í mjög torleystum
samböndum, sem ekki eru aðgengileg
fyrir plönturnar, verður að breyta
þeim samböndum í önnur, sem hent-
ugri eru. Algengasta leiðin til þess er
að leysa grjótið upp í sýru, og fást þá
auðleystari sambönd, mismunandi
eftir því, hvaða sýra er notuð og
hvernig með leðjuna er farið eftir
uppleysingu grjótsins. Þær sýrur, sem
notaðar eru í áburðariðnaði nú á dög-
um, eru aðallega brennisteinssýra,
fosfórsýra og saltpéturssýra. Þegar
brennisteinssýra er notuð til uppleys-
ingar grjótsins, fæst súperfosfat, sem
er eingildur fosfóráburður með 18—-
20% fosfórinnihaldi (reiknað sem
P205). Sé notuð fosfórsýra, fæst þrí-
fosfat, sem einnig er eingildur áburð-
ur með um 45—48% fosfórinnihaldi
(sem P205).
Súperfosfat hefur lengi verið al-
gengasta tegund fosfóráburðar á
markaðnum, og var slíkur áburður
þegar framleiddur í miklu magni
bæði í Evrópu og Bandaríkjunum um
síðustu aldamót; t. d. nam framleiðsla
Bandaríkjanna um 1,3 millj. tonna ár-
ið 1900. Framleiðsluaðferðin sjálf er
tiltölulega einföld og krefst ekki marg-
brotinna tækja, en aftur á móti er
nauðsynlegt að eiga kost á ódýrri
brennisteinssýru. Síðustu 20—30 ár-
in hefur notkun fosfórsýru til uppleys-
ingar fosfatgrjóts farið vaxandi og
fæst þá þrífosfat, sem fyrr er sagt. í
þeim áburði hefur fosfóreiningin til-
hneigingu til að verða dýrari en í
superfosfati vegna flóknari fram-
leiðslunaðferðar, en á móti því vegur,
að hægt er að nota lélegri tegundir af
fosfatgrjóti við framleiðsluna og að
áburðarefnisinnihaldið í hverju tonni
er miklu meira en í súperfosfati (18-
20% í superfosfati á móti 45—48%
í þrífosfati), sem gerir sekkjun og
flutning ódýrari.
Undanfarin 25 ár hefur notkun salt-
péturssýru til uppleysingar fosfat-
grjóts farið vaxandi, og er sú þróun
samhliða hinum öra vexti í fram-
leiðslu ammoníaks s.l. 30 ár, sem m.
a. hafði í för með sér mikið framboð
af tiltölulega ódýrri saltpéturssýru.
Þegar saltpéturssýra er notuð til upp-
leysingarinnar, fæst áburður, sem
inniheldur bæði köfnunarefni og fos-
fór, en eingildan fosfóráburð er ekki
hægt að fá. í slíkan tvígildan áburð
er oftast blandað kalísöltum, og fæst
þá alhliða (þrígildur) áburður. Fram-
leiðendum köfnunarefnisáburðar
þótti hagkvæmt að geta þannig sam-
einað framleiðslu köfnunarefnis og
fosfóráburðar í einni verksmiðju.
Slík framleiðsla hófst fyrst í Noregi,
Þýzkalandi og Sviss, en varð nokkru
seinna einnig algeng í Hollandi og
Frakklandi, þó um ýmis afbrigði í
framleiðsluaðferðum sé að ræða í
þessum löndum. Eftir seinni heim-
stvrjöldina hefur notkun saltpéturs-
sýru í fosfóriðnaðinum einnig rutt
sér til rúms í Bandaríkjunum og víð-
ar, t. d. í Svíþjóð og Finnlandi. Enn
einn flokkur áburðartegunda, sem
innihalda fosfór, er ótalinn, en það
eru ammoníumfosföt, sem framleidd
eru úr fosfórsýru (sem fæst úr fosfat-
grjóti) og ammoníaki. Þessi efni inni-
halda bæði köfnunarefni og fosfór og
eru, sérstaklega í Bandaríkjunum og
Kanada, framleidd í allríkum mæli,
og þá oft blönduð kalísöltum til að fá
alhliða áburð.
Blandaðan, alhliða áburð má einn-
ig framleiða með því að blanda sam-
an fleiri áburðartegundum, t. d. tví-
gildum köfnunarefnis og fosfóráburði
og kalísöltum, svo sem diammoníum-
fosfati, ammoníumsúlfati og klórsúru
kalí, og mynda síðan korn úr þessum
efnum. Þannig var t. d. Nitrophoska
fyrir stríð, en sá áburður var allmikið
áburðurinn framleiddur í Þýzkalandi
fluttur inn á árunum 1930—1940,
eins og margir kannast við af góðri
reynslu. Slík blöndun á fullunnum á-
burðartegundum getur hins vegar
vart talizt framleiðsla á áburði hér-
lendis í þeirri merkingu, sem lögð er
í það orð í þessari grein, og verður
því ekki gerð að frekara umtalsefni.
Svo sem sjá má af þessu stutta vfir-
liti er fræðilega séð um margar leiðir
að velja til að framleiða áburð, sem
inniheldur fosfór og/eða kalí. Við
nánari athugun sýnir það sig hins
vegar, að margar þeirra eru ekki hag-
kvæmar hérlendis og það af ýmsum
ástæðum, og verður það nú rakið að
nokkru.
Framleiðsluaðferðir hérlendis
Vegna hins tiltölulega litla magns
af fosfór, sem um er að ræða, er það
mikilsvert atriði, að stofnkostnaður
þeirra mannvirkja, sem til framleiðslu
slíks áburðar þarf, verði sem allra
lægstur að öðru jöfnu, svo og, að
framleiðsluaðferðin sé sem einföld-
ust, svo að reksturskostnaðurinn verði
sem lægstur. Þessar ástæður valda því,
að framleiðsla fosfóráburðar, sem
byggð yrði fyrst og fremst á notkun
brennisteinssýru eða fosfórsýru (súp-
erfosfat eða þrífosfat) yrði ekki eins
hagkvæm og slík framleiðsla, byggð á
saltpéturssýru. Saltpéturssýra er þeg-
ar framleidd hérlendis, en hvorug
hinna sýranna, svo að sýra er þeg-
ar fyrir hendi. Framleiðsla brenni-
steinssýru í miklu magni er hæpin
hérlendis, meðan flytja þarf inn allan
brennistein til framleiðslunnar. Hins
vegar getur notkun brennisteinssýru
átt rétt á sér í litlu magni með salt-
péturssýru, en að því verður nánar
vikið síðar. Framleiðsla fosfórsýru er
hins vegar enn margbrotnari og krefst
mikils stofnkostnaðar. Bendir allt til
þess, að notkun saltpéturssýru sem
grundvallarhráefnis fyrir fosfór og
kalíáburðarframleiðslu sé heppileg-
ust, ef á annað borð á að fara út í
slíka framleiðslu hérlendis.
Eins og lauslega var minnzt á hér
að framan, er um ýmis afbrigði af
66
IÐNAÐARMÁL