Iðnaðarmál - 01.05.1959, Blaðsíða 15

VÖKVI, SEM INNIHELOUR M/EUNG A
GEISLAVIRKT JOÐ. ER GEISLUNINNI SÝNIR, HVAR
SETTUR í LEIÐSLUNA LEKINN ER Á LEIÐSLUNNI
1. Lekinn er staSsettur ón þess d5 brjóta þurfi múrinn.
2. Aöfertin handhœa og örugg.
Leki á leiðslu jundinn með geislavirku joði.
i39) 0g iridium 192 (Ir lí)2). 011
þessi efni gefa frá sér hreina gamma-
geisla, en geislunin er á mismunandi
orkustigi, mismunandi hörð. Cobalt
hefur harðasta geislun og er nothæft
við skyggningu á stáli 1—6 þumlunga
þvkku, en cesium og iridium aðeins
til mælinga á Yo—2 þumlunga þykkt-
uin miðað við stál.
b) Þykktarmœlingar og þéttleika-
mœlingar.
Geislavirkir ísótópar til mælinga af
þessu tagi eru þegar mjög almennt
notaðir.
Þykktarmælingar á plötum (úr
málmi, plasti, pappír) eru fram-
kvæmdar með því að koma fyrir ann-
ars vegar plötunnar geislavirku efni,
t. d. strontium 90, sem er beta-geisl-
andi, en hins vegar eru sett tæki, sem
þykkt plötunnar mælir tækið meiri
eða minni geislun en eðlilegt er. Mæli-
tækin eru venjulega tengd sjálfvirk-
um útbúnaði, sem stillir valsa eða
millu og leiðrétta þannig sjálfkrafa
þykktina og halda henni innan settra
marka. Skylt þessu og svipað að gerð
er útbúnaður til mælinga á tæringu og
útfellingu innan leiðslu. Þéttleikamæl-
ingar eru framkvæmdar á svipaðan
hátt. Hér er um að ræða að halda
sama þéttleika ákveðinnar vöru, og
sýna mælitækin geislun, meiri eða
minni eftir því, hvort þéttleikinn
minnkar eða vex. Notkun þessi er
mjög almenn við framleiðslu á vindl-
ingum.
Mælingar á þéttleika (consentra-
tion) vöka, sem halda skal innan á-
kveðinna marka, eru svipaðar að eðli.
Hærri eðlisþyngd (þéttleiki) veitir
meiri mótstöðu gegn geislun, og er
útbúnaður af þessari gerð notaður
víða í efnaverksmiðj um til að fylgj-
ast með blöndun og upplausn fastra
efna í vökvanum.
Mæling á þéttleika og raka jarðlaga
byggist á svipuðu fyrirkomulagi.
Mælitækjunum er komið þannig fyr-
ir, að þau mæla annaðhvort endur-
kastaða geisla frá geislagjafanum eða
mældir eru geislar, sem fara í gegn-
um ákveðna þykkt jarðlags. Aðferð
þessi er notuð við athuganir á undir-
lagi vega og gatna. Ennfremur mæl-
ing á þykkt snjólaga byggð á sömu
tækni.
Unnið er að rannsóknum á að nota
geislavirk efni á svipaðan hátt til að
mæla þéttleika í tré. Sem stendur hef-
ur eitt tæki verið búið til fyrir sér-
stakar mælingar af þessu tagi. Ætla
má, að í sambandi við skógarhögg
muni þessi tækni fljótlega verða tekin
í notkun, þ. e. prófun á, hvort tré sé
hreint í gegn eða fúið, áður en það er
höggvið. Ef til vill eiga aðferðir sem
þessar eftir að ryðja sér til rúms til
hagsbóta þeim atvinnurekstri, sem
byggður er á útbúnaði gerðum úr tré.
Mætti hér hugsanlega fá góða aðferð
til að fylgjast með endingu tréskipa,
til mikilla hagsbóta fyrir ýmsar fisk-
veiðiþjóðir, þar á meðal íslendinga.
2. Geislun hefur áhrif á efnið, sem
verður fyrir geisluninni. Geislun örv-
ar efnabreytingar og drepur gerla.
a) Kemisk áhrif.
Notkun geislunar í sambandi við
kemiskar efnabreytingar eru enn á
tilraunastigi. Ekki er ólíklegt, að slík-
ar aðferðir eigi eftir að breyta ýmsu í
kemiska iðnaðinum, þegar stundir
líða og ódýrar aðferðir hafa fundizt,
þar sem geislun kemur í stað hvata
(catalysators) í kemiskum efnabreyt-
ingum. í plast-, gúm- og olíuiðnaðin-
um hafa þegar verið gerðar umfangs-
miklar tilraunir á þessu sviði.
b) Geislun matvœla.
Geislun eyðir smáverugróðri. Um-
fangsmiklar tilraunir á geislun mat-
mæla eru nú á döfinni og hafa verið
í nokkur ár. Enn sem komið er hefur
notkun þessi eigi fengið viðurkenn-
ingu sem almenn aðferð, og má gera
ráð fyrir, að nokkur ár líði, áður en
svo verði. Fjölmargar fæðutegundir
hafa verið rannsakaðar við mismun-
andi mikla geislun, og tilraunirnar
hafa sýnt, að fullkomin gerilsneyðing
næst fyrst við mjög mikla geislun eða
allt að 4 millj. röntgen.
Fæðutegundir eru misjafnlega
næmar fyrir breytingum vegna geisl-
unar. Einna næmast að þessu leyti eru
mjólk og mj ólkur-afurðir, sumar teg-
undir kjöts (nauta- og kindakjöt),
egg og ávextir (epli, sítrónur, appel-
sínur, bananar). Almennt þola mat-
væli þó geislun 1—2 hundruð þúsund
röntgen, án þess að breytinga verði
vart. Þessi geislun eykur geymslu-
hæfni (self life) fæðutegundanna 5—
10 sinnum án frystingar. Með tilliti til
þessa má ætla, að slík takmörkuð
geislun til að ná lengri geymslutíma
muni í fyrstu verða hin almenna notk-
un þessarar aðferðar. Fullkomin ger-
ilsneyðing mun líklega eigi verða al-
menn, fyrr en Ijóst er, hverjar breyt-
ingar verða á fæðunni og þær breyt-
ingar skýrðar frá efnafræðilegu sjón-
armiði. Víða er unnið að rannsókn-
um, er að þessu miða. Geislun til að
eyða ýmsum skordýrum í korni o. fl.
er sama eðlis og það, sem að ofan er
greint. Til að ná árangri á því sviði
þarf um helmingi minni geislun eða
50—100 þús. röntgen.
Geislun hefur reynzt mjög vel við
geymslu á kartöflum, þar sem geislun-
IÐNAÐARMAL
71