Frjáls verslun - 01.04.2011, Blaðsíða 52

52 FRJÁLS VERSLUN 4.tbl.2011
aflamarks. Bersýnilegt er að hugmynd
sjávar útvegsráðherra er að handstýra fisk­
veiðum í mun ríkari mæli en áður hefur
tíðkast.
Hagrænar afleiðingar þeirra breytinga
sem í þessu frumvarpi felast eru aug ljós­
ar. Strandveiðar eru dæmigerðar sam ­
keppn isveiðar (Gordon 1954). Sá afli sem
þangað fer skilar því engu til þjóðarbúsins.
Launatekjur strandveiðisjómanna eru
launatap sjómanna hjá öðrum útgerðum.
Sá hreini hagnaður sem yrði af viðkomandi
afla hjá aflamarksútgerðum gufar upp í
bátamergð og ofsókn strandveiðanna og
er samfélaginu glataður. Í þessu samhengi
er vert að hafa í huga að með fyrirhugaðri
aukningu munu strandveiðarnar nema hátt
í 5% af leyfilegum þorskafla á yfir stand ­
andi fiskveiðiári. Strandveiðarnar jafngilda
því í raun að þessum þorskafla, um 8 þús.
tonnum, sé kastað á glæ.
Úthlutun aflahlutdeilda til stuðnings
byggð um er í rauninni millifærsla afla frá
hagkvæmum útgerðum og útgerðar svæð ­
um til þeirra sem slakari eru. Í þessu felst
augljóst beint þjóðhagslegt tjón auk hins
óbeina sem felst í að brengla hvata og ýta
undir kostnaðarsama rentusókn. Sé svona
sértækur stuðningur talinn skynsamlegur
á annað borð væri miklu betra að fá við ­
komandi aðilum jafngilda upphæð í krón­
um og leyfa þeim síðan að kaupa þær afla­
heimildir sem þeir kysu.
Aukin skattheimta í formi veiðigjalds
veikir sjávarútvegsfyrirtækin, minnkar
fjárfestingargetu þeirra og brenglar fjár­
festingar. Hún dregur úr sam keppn­
ishæfni íslensks sjávarútvegs á alþjóð­
legum mörkuðum fyrir sjávarvörur, þar
sem samkeppni fer nú ört vaxandi m.a.
vegna fiskeldis auk þess sem flestar sam ­
keppnisþjóðir okkar hafa nú þegar tekið
upp aflamarkskerfi í sínum fisk veið um
án þeirra viðamiklu opinberu gjalda og
kvaða sem nú þegar eru lögð á íslenskan
sjávarútveg og enn á að þyngja.
Um aukið vald ráðherra og afskipti af
starfsemi í þessum atvinnuvegi þarf ekki
að ræða. Slíkt er sjaldan til annars en efna­
hagslegrar óþurftar, enda lúta ráðherr ar
stjórnmálalegum lögmálum sem snúast um
völd en ekki efnahagslega hagsmuni þjóð­
arheildarinnar (Buchanan og Tullock, 1962).
Stóra frumvarpið
Stóra frumvarpið er miklu viðameira en
hið litla. Það felur í sér öll aðalatriðin í litla
frumvarpinu en þar að auki grund vallar ­
breytingu á gildandi stjórnkerfi fisk veiða.
Aflamarkskerfið er ekki beinlínis lagt af.
Hins vegar er svo nærri því gengið að það
verður ekki nema svipur hjá sjón nái frum ­
varpið fram að ganga.
Breytingar á stjórnkerfi fiskveiða sam­
kvæmt þessu frumvarpi eru mjög margar
og ekki rúm til að rekja þær allar hér.
Veiga mestar virðast eftirfarandi:
• Eignarréttur á varanlegum
aflaheimildum er afnuminn.
• Framsal aflahlutdeilda er bannað.
• Leiga aflamarks er takmörkuð enn
frekar.
• Veðsetning aflahlutdeilda er bönnuð.
• Veiðigjald er tvöfaldað.
• Mjög aukinn hlutur leyfilegs
heildarafla er tekinn til hliðar til
sérstakrar úthlutunar meira og minna
eftir geðþótta ráðherra.
Eignarréttur á varanlegum aflaheim­
ildum afnuminn
Í stað núverandi ótímabundins eignarréttar
á varanlegum aflaheimildum, svokölluðum
aflahlutdeildum, kemur skýr eignarréttur
ríkisins. Jafnframt er tekið fram að óheimilt
sé að láta þennan eignarrétt af hendi. Hér
er því um skýra óafturkræfa þjóðnýtingu
að ræða. Þar sem öðru er iðulega haldið
fram er vert að vekja athygli á því að hér
er ekki verið að færa eignarrétt á nytja­
stofn um eða auðlindum sjávar til þjóð ar­
innar – þessar auðlindir hafa aldrei verið
í eigu eða umsjón kvótahafa. Það sem hér
er um að ræða er að færa réttinn til fisk ­
veiða til ríkisins. Frumvarpið skapar í raun
einka rétt ríkisins til þessarar at vinnu starf­
semi, þ.e. að veiða eða láta veiða fisk við
Íslandsstrendur.
Í frumvarpinu er að finna heimild fyrir
sjávarútvegsráðherra að gera tímabundna
nýtingarsamninga við einstaklinga og
fyrirtæki, fyrst til 15 ára að hámarki, síðan
mest til átta ára. Tekið er fram að nú ver ­
andi handhafar aflahlutdeilda eigi rétt á
svona samningum, en ekkert tekið fram
að öðru leyti um inntak samninganna eða
tímalengd. Þannig er ljóst að ráðherra
hefur verulegt svigrúm til að koma sínum
hugðar efnum að í þessari samningsgerð.
Það svigrúm er enn víðara við hugsanlega
endurnýjun nýtingarsamninga. Þetta
skapar augljós tækifæri til kostnaðarsamrar
rentu sóknar og fyrirgreiðslupólitíkur.
Frá hagfræðilegu sjónarmiði er kjarni
þess arar breytingar sá að eignarréttur
í atvinnustarfsemi er stórlega skertur.
Útgerðar aðilar verða leiguliðar ríkisins
með leigusamning sem mest getur numið
átta árum þegar fram í sækir en gæti vel
orðið skemmri. Þar með hafa útgerðar ­
aðilar, þeir sem raunverulega stunda
veið arnar, miklu minni hvata en áður til
langtímauppbyggingar í þessari atvinnu ­
grein hvað snertir (i) fiskistofna, (ii) vernd ­
un lífríkisins, (iii) fjárfestingar í fjármun ­
um, mannauði og tækniframförum, (iv)
markaðsþróun og (v) nýsköpun yfirleitt.
Þetta er þeim mun alvarlegra þegar haft
er í huga að mjög stór hluti þess arðs sem
skapast hefur í fiskveiðum frá því afla ­
marks kerfið hóf göngu sína hefur einmitt
orðið vegna þessara þátta. Í stórum drátt ­
um er með þessari breytingu tekið upp
það kerfi leiguliða í landbúnaði sem fyrr
á öldum tíðkaðist hér á landi og víða um
heim og leiddi til gríðarlegrar óhagkvæmni
og stöðnunar.
Ljóst er að þessi stutti samningstími sem
í þessu frumvarpi felst rýrir markaðsvirði
aflahlutdeilda verulega. Gróft mat á þessari
verðmætarýrnun er að finna í hólfi 1.
Vert er að hafa í huga að þótt þessi eigna ­
upptaka sé formlega bundin við sjávar ­
út veginn getur ekki farið hjá því að hún
grafi undan öryggi eignarréttarins í öðrum
at vinnuvegum. Á það ekki síst við um
þá atvinnuvegi sem grundvallast í ríkum
mæli á náttúruauðlindum eins og orku ­
geir ann, ferðamannaiðnað og jafnvel land­
búnað. Ef frumvarp þetta gengur eftir í
sjávarútvegi, hversu langt er þess að bíða
að hliðstæð kerfisbreyting eigi sér stað í
þessum atvinnuvegum? Eigi ekki að mis ­
muna atvinnuvegum landsmanna er það í
rauninni óhjákvæmilegt.
Framsal aflahlutdeilda bannað
Frumvarpið bannar framsal aflahlutdeilda,
þ.e. aflaheimilda umfram eitt veiðitímabil.
Erlendir lánardrottn­
ar og fjárfestar hljóta
að velta fyrir sér hvort
unnt sé að treysta
ríkis stjórn sem
dembir slík um ósköp ­
um yfir lands menn.
Fram kom in frumvörp
eru því einnig til þess
fallin að minnka al ­
þjóðlegt traust á
Íslandi og láns hæfi
landsins á fjár mála­
mörkuðum.