Frjáls verslun - 01.07.2011, Blaðsíða 24

24 FRJÁLS VERSLUN 7.tbl.2011
ég var barn og lék mér við Lauga veginn
kynntist ég glaðlyndum leik fangasala
sem nokkrum sinnum á ári kríaði út
innflutningsleyfi og fékk send leikföng
frá útlöndum í vold ugum trékassa með
járngjörðum. Kaup maðurinn kom
sjálfur út í portið með klaufhamar.
Barnagull in voru vafin í hálmstrá. Ef
ég var á vettvangi spurði ég ætíð sömu
spurn ingarinnar: „Hvað er í kassan­
um?“ Og leikfangasalinn svaraði,
móður og másandi: „Það er mosi frá
kónginum, vinur minn.“ Hann var
indæll maður og minnti mig dálítið
á Gissur Gullrass úr teiknimyndun­
um. Í þessari ritgerð kíki ég ofan í
kassann sem hnattvæðing viðskipta­
lífsins sendi okkur á nýrri öld og
spyr: Hvað er í kassanum? Er evran
verðlaus mosi frá kónginum? Og
hvað með efnahagsbylt inguna í Kína
og stöðu Bandaríkjanna? Allt mosi frá
kónginum?
Á mörkuðum fyllast menn stundum
óvissu og á þá rennur æðibunugang ur.
Fyrirvaralaust getur eitthvert smá ræði
fyllt kaupendur eða selj end ur skelfingu
og upp úr því fær enginn ráðið við
atburðarásina, þar til lægir aftur.
Þarna gilda óræð lög mál hjarðhyggj-
unnar og ógerlegt er að spá nákvæm­
lega um upphaf, um fang og endalok
slíkra atburða. Við þessar aðstæður
eru hagfræðingar í svipaðri stöðu og
jarðfræðingar. Jarð fræðingar eru vel
upplýstir um orsakir og eiginleika
jarðskjálfta og hvar þeirra er helst að
vænta – vegna misgengis jarðlaga og
annarra þátta – en fræðingarnir geta
ekki tímasett skjálftana og spáð stærð
þeirra.
Eigi að síður er enginn skortur á
kokhraustum hagfræðingum sem allt
vita. Þeir eru ósparir á hrunspár, vita
nákvæmlega til hvaða úrræða á að
grípa og sjá greinilega fyrir hvernig
ráðvilltur markaðurinn bregst við
bjargráðum af ýmsu tagi. Þetta eru
kranahagfræðingarnir, sem ég nefni
svo eftir erlendum hag fræðingi, vitrum
og gamalreynd um, sem heimsótti
Ísland nokkrum miss erum fyrir hrun.
Hann spáði því að íslenska hagkerfið
væri yfirkeyrt og komið að fótum fram
og nefndi því til staðfestingar frum skóg
bygg ingar krana á leiðinni frá Leifsstöð
til Reykjavíkur. Nú hef ég slegist í
leikinn; hér kemur smá skammtur af
kranahagfræði. Fyrst fáein orð um
horfurnar í Kína og Banda ríkjunum
og síðan hugleiðingar um evruna og
Evrópusambandið.
Kaupmaðurinn kom sjálfur út í
portið með klaufhamar. Barna­
gullin voru vafin í hálmstrá. Ef
ég var á vettvangi spurði ég
ætíð sömu spurningarinnar:
„Hvað er í kassanum?“ Og
leik fangasalinn svaraði, móður
og másandi: „Það er mosi frá
kóng inum, vinur minn.“
kína: púðurkerling?
Undanfarna áratugi hafa Kínverjar
ekki látið sér nægja að skreyta lands-
lagið með byggingarkrönum; þeir
hafa á einu bretti og fyrir framtíðina
byggt borgir sem bíða mannlausar en
rólegar eftir borgurunum – með öllu
sem tilheyrir, svo sem miðbæ, úthverf­
um, einbýlishúsum, íbúðarblokkum,
verslunarhúsnæði, opinberum bygg­
ing um og samgöngukerfi. Ég trúði
þessu tæplega, þegar ég las frásögn
um málið í erlendu stórblaði, en þarna
kemst kranahagfræðin vissulega í feitt,
ef satt reynist! Uppgangurinn mikli í
Kína undanfarna áratugi er reistur á
útflutningi og innlendri fjár festingu svo
sem í samgöngum og öðr um máttar­
viðum kerfisins, stóriðju og húsnæði.
Neysluútgjöldum hefur verið haldið
niðri. Í Kína er hlutfall einkaneyslu
af þjóðarframleiðslu um 1/3, en það
er sem næst helmingur sama hlutfalls
í Bandaríkjunum og um það bil 2/3
hlutfallsins í Japan og flestum ríkjum
Vestur-Evrópu. Kínversk stjórnvöld
hafa nýlega sett sér það markmið að
auka hlut neytenda í þjóðarframleiðsl-
unni til að tryggja stöðugan hagvöxt til
langs tíma – en það er nauðsynlegt ef
hægir á vexti útflutningsgreina.
Kínverjar hafa þróað nær óskilj an -
lega blöndu af sósíalísku og kapí tal-
ísku hagkerfi sem vaxið hefur með
ógnarhraða undanfarna áratugi. Ef
Þráinn Eggertsson hagfræðingur metur hér horfurnar í efnahagsmálum heimsins fyrir Frjálsa
verslun. Hann kíkir ofan í kassann sem hnattvæðing viðskiptalífsins sendi okkur á nýrri öld og spyr:
Hvað er í kassanum? Er evran verðlaus mosi frá kónginum? Og hvað með efna hagsbyltinguna í
Kína og stöðu Bandaríkjanna? Allt mosi frá kónginum?
MOSI FRÁ KÓNGINUM?
HOrfur Í EfnaHagsMáluM HEiMsins Og staða Evrunnar
Þegar
Greinarhöfundur, Þráinn Eggerts­
son, er prófessor í hagfræði
hjá Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands og Hertie School of
Governance í Berlín.
Hann var um árabil alþjóðlegur
heiðursprófessor við New York
University og gistiprófessor
við Columbia University í New
York og ýmsa aðra bandaríska
há skóla. Hann hefur einn ig starf ­
að hjá Max Planck­stofn un inni
í Þýskalandi og verið gesta pró­
fessor við Hong Kong háskóla.