Neytendablaðið - 01.03.2010, Blaðsíða 13

Jóhannes Gunnarsson
forma›ur Neytendasamtakanna
Greiðslugeta heimilanna
– grípa þarf til frekari aðgerða
Það er ljóst að þær aðgerðir sem gripið hefur verið til af hálfu
stjórn valda og fjár mála fyrirtækja til hjálpar skuld ugum heimil um
duga ekki. Því þarf að grípa til enn frekari ráð stafana til að forða
fjölda heimila frá því að lenda í þroti.
Í skýrslu um greiðslugetu heimilanna, sem Kjartan Broddi Bragason
hagfræðingur vann fyrir Neytendasamtökin, koma fram ýmsar
slá andi upplýsingar. Sérstaklega vekja upplýsingar um hve skuldug
tekjulægri heimilin eru verulegan ugg, enda ljóst að miðað við
mikla hækkun á greiðslubyrði geta þau ekki staðið undir greiðslum
á lánum sínum. Ástæðan þarf alls ekki að vera sú að þessi heimili
hafi farið of geyst í sakirnar heldur stafa vandamálin fyrst og fremst
af því að greiðslubyrðin hefur þyngst verulega vegna gengisfalls
krón unnar og mikillar verðbólgu, til viðbótar við mikið atvinnuleysi
eða launa lækkun.
Þessar upplýsingar um miklar skuldir tekjulægri heimila leiða
jafn framt hugann að því að þessi heimili eiga erfitt með að lifa
sam kvæmt eðlilegum lágmarksneyslustöðlum eins og við höfum
vanist. Vissulega má spara á mörgum sviðum og það verða mörg
heimili að gera í dag. En það er vissulega hætta á ýmsum félags-
legum vandamálum þegar horft er til lengri tíma.
Í skýrslunni kemur fram að viðskiptabankarnir hafi svigrúm til að
koma betur til móts við skuldug heimili og jafnframt er dregið í efa
að það svigrúm sé nýtt að fullu með það að markmiði að auk inn
jöfnuður sé meginforsenda slíkra aðgerða. Einnig er þess getið
að það gleymist að meira en helmingur skulda heimilanna er hjá
öðrum aðilum á fjármagnsmarkaði og þá einkum hjá Íbúða lána-
sjóði og lífeyrissjóðum. Til þessa verði að taka tillit og þessir aðilar
verði einnig að taka á sig afskriftir á lánum ekki síður en viðskipta-
bankarnir.
Loks kemur fram í skýrslunni að verði ekki tekið á skuldastöðu
heimil anna og henni komið í rétt horf, sé sú hætta fyrir hendi að
endur reisn efnahagslífsins dragist verulega á langinn. Benda má á
að lækkun skulda og þar með greiðslubyrði leiðir til kaup máttar-
aukningar ráðstöfunartekna og þar með til þess að hjól atvinnu-
lífsins vinna betur heimilunum til hagsbóta. Óþarfi ætti að vera að
nefna það hér að öflugt atvinnulíf er forsenda þess að heimilin búi
við betri stöðu en þá sem þau búa við í dag.
Komið hefur fram að stjórnvöld vinni nú að frekari úrræðum í þágu
skuld ara. Jafnframt hafa ýmsir aðilar krafist tafarlausra aðgerða.
Undir þetta tekur sá sem þetta skrifar enda ljóst að þau úrræði sem
þegar hefur verið gripið til duga í allt of mörgum tilvikum ekki.
Einnig er ástæða til að minna á að frá hruninu hefur verið gripið til
ýmissa aðgerða til að verja hagsmuni fjármagnseigenda. Það hlýtur
að auka enn á þunga krafna um raunhæfar aðgerðir gangnvart
yfirskuld settum heimilum.
Þær aðgerðir sem viðskiptabankarnir bjóða skuldurum eru mis mun-
andi og að mati margra miðast þær fyrst og fremst við hags muni
bankanna en ekki skuldara. Strax eftir hrunið kröfðust Neytenda-
samtökin þess að allar aðgerðir yrðu samræmdar til að tryggja að
allir sætu við sama borð. Því miður var það ekki gert. Þau úrræði
sem fólki standa til boða fara því eftir því hvaða banka það er í
viðskiptum við. Bankarnir hafa jafnframt vísað til þess að tiltölulega
fáir hafi nýtt sér þau úrræði sem í boði eru hjá þeim. Þetta hafa
sumir túlkað sem svo að vandamálið sé ekki eins stórt og sumir
halda fram. Það liggur hins vegar fyrir að vandi margra heimila er
gríðarlegur og því er eðlilegra að ákykta að skuldug heimili meti
þessi úrræði sem lítils eða einskis virði. Ýmsir hafa raunar sýnt fram
á það með útreikningum að heimilin séu verr stödd en ella taki þau
boðum bankanna um þau úrræði sem þeir bjóða uppá.
Það er einnig mat Neytendasamtakanna að nú eigi að nota tæki-
færið og breyta verklagsreglum þannig að lánveitingar verði ábyrg-
ari í framtíðinni. Meðal annars þarf að koma upp raunhæfum
neyslu staðli að norrænni fyrirmynd sem gerir ekki ráð fyrir, eins og
nú er, sultarneyslu til margra ára. Jafnframt þyrfti að búa þann ig um
hnút ana að allar lánveitingar byggi á greiðslumati sem taki mið af
slíkum neyslustaðli og að lánveitandi verði ábyrgur ef til greiðslu-
falls kemur hafi hann ekki framkvæmt fullnægjandi greiðslumat
hjá væntanlegum lántaka. Það skal vissulega viðurkennt að þó svo
að farið hefði verið eftir slíkum leikreglum hér á árum áður hefðu
fjöl mörg heimili staðið gangnvart miklum greiðsluvanda í dag,
enda má segja að bankahrunið hafi verið fjárhagslegar hamfarir.
Við skulum eftir sem áður vona að við höfum lært okkar lexíu og
að slíkt gerist ekki á nýjan leik.
13 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2010