Ægir - 01.08.2002, Blaðsíða 35

35
F J Á R M Á L
marksafrakstur fiskstofns. Fyrir
þorsk var hún talin jafngilda 18%
aflareglu sem táknar að árlega
yrði veiddur um fimmtungur
veiðistofns. Fyrir nokkrum árum
var innleidd 25% aflaregla sem
þýddi að einungis yrði einum
fjórða hluta veiðistofns landað ár-
lega. Nú hefir þeirri veiðireglu
verið breytt á þann veg að útgefið
heildaraflamark minnki aldrei um
meira en 30 þúsund tonn á ári,
óháð breytingum stærðar veiði-
stofns. Í raun er því aflareglan
sem hlutfall hækkuð sem nemur
takmörkun niðurskurðar miðað
við gömlu regluna.
Kenningar um erfðarek
Þar sem ekki hefir tekist þrátt
fyrir ítrekaðar tilraunir að byggja
þorskstofn upp þannig að hann
geti skilað 380 þúsund tonna árs-
afla í jafnstöðu hefir verið leitað
ýmissa skýringa. Friðun hvala og
vöxtur þeirra er ein þeirra. Talið
er að loðnuveiðar hafi áhrif á
fæðuframboð botnfiska auk
rækjuveiða, ennfremur hita og
seltustig sjávar og þar af leiðandi
lífsskilyrði átu sem er undirstaða
lífríkis sjávar. Nýr þáttur hefir nú
verið leiddur fram á sjónarsviðið
sem er erfðarek. Byggjast kenn-
ingar þess í megin dráttum á því
að út frá náttúrunnar hendi sé
fiskur misstór þótt um sama stofn
sé að ræða og jafn gamlan. Veið-
arfæri sem velja sérstaklega úr
stóran fisk valda ákveðinni rækt-
un sem sé neikvæð því smár fisk-
ur í eðli sínu er settur á. Hann
nær að auka kyn sitt og getur af
sér smáfisk. Auk þess verður hann
kynþroska fyrr en stóri fiskurinn
og hefir að því leyti forskot á
hinn síðarnefnda. Stofn sem upp-
haflega spannaði sviðið allt frá
dvergum til risa stefnir því í að
verða eingöngu stofn veikburða
dverga sem verða fyrir miklum
aföllum í náttúrunni. Kenningar
eru um að erfðarek eigi hvað
mestan þátt í hruni þorskstofna
við Kanada og hvers vegna svo
erfiðlega hefir gengið að byggja
þá aftur upp. Heyrst hafa þær
raddir að erfðarek sé farið að gera
vart við sig í íslenska þorskstofn-
inum, því sé aðgátar þörf ef ekki
eigi að fara á sama veg og við
Nýfundnaland.
Töluverðar breytingar
Töluverð breyting hefir orðið á
samsetningu helstu lánardrottna
sjávarútvegs. Sérgreindir lána-
sjóðir atvinnuveganna þjónuðu
lykilhlutverki við öflun stofnfjár
einstakra atvinnugreina. Nú hafa
þær breytingar orðið að fjárfest-
ingarsjóðir og veðdeildir bank-
anna hafa að miklu leyti týnt töl-
unni, sameinast innlánsstofnun-
um sem hafa í ríkari mæli en áður
lánað til fjármunamyndunar og
rekstrar atvinnuveganna eins og
fram kemur í töflu 1. Ennfremur
er endurlánað erlent lánsfé ekki
lengur eyrnamerkt sem slíkt
heldur hluti eigin útlána innláns-
stofnana. Í árslok 2001 námu er-
lend endurlán til sjávarútvegs
einungis 2,6 ma.kr, en voru 61,3
ma.kr tveimur árum áður.
Útlán innlánsstofnana eru fjár-
mögnuð á ýmsan hátt, með eigin
fé og lántökum innan lands og
utan. Í mörgum tilvikum er
myntsamsetning innlána önnur
en útlána sem gefur til kynna
sambandsleysi myntsamsetningar
innstæðna og útlána bankakerfis-
ins.
Yfirlit eigna og skulda sem
sýnd eru í töflu 2 eru í megin
dráttum byggð á atvinnu-
vegaskýrslum Þjóðhagsstofnunar
svo langt sem þær ná. Er þeim
sleppir er stuðst við paraðan sam-
anburð úrtaks fyrirtækja þar sem
bornir eru saman reikningar úr-
taks sömu fyrirtækjanna tvö ár í
röð. Er sá samanburður notaður
Tafla 2 - Áætlaðar eignir og skuldir fyrirtækja í sjávarútvegi
árin 1986-2000 í milljörðum króna
Eigið fé
Eignir Skuldir Hreint verðl. Eiginfjár-
Ár alls alls eigið fé 2000 hlutfall
1986 42,3 36,8 5,5 14,1 13,0%
1987 68,2 45,8 22,4 47,0 32,8%
1988 85,9 70,6 15,3 26,8 17,8%
1989 103,0 88,0 15,0 21,8 14,6%
1990 102,4 87,1 15,3 20,6 14,9%
1991 112,9 93,9 19,0 23,7 16,8%
1992 110,6 94,4 16,2 19,9 14,6%
1993 116,8 101,8 15,0 17,9 12,8%
1994 116,5 95,6 20,9 24,6 17,9%
1995 122,0 93,6 28,4 32,9 23,3%
1996 156,7 116,1 40,6 46,0 25,9%
1997 167,6 124,9 42,7 47,5 25,5%
1998 191,2 142,4 48,8 53,3 25,5%
1999 222,6 170,9 51,7 54,2 23,2%
2000 254,6 197,2 57,4 56,5 22,5%
2001* 214,5
*Spá
-8,00
-6,00
-4,00
-2,00
0,00
2,00
4,00
6,00
8,00
1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Ár
R
au
n
ve
xt
ir
Árlegir vextir Þriggja ára mt.
Mynd 2 - Raunvextir lána bankakerfis,
fjárfestingarlánasjóða og lánasjóða ríkis til sjávarútvegs