Ægir - 01.04.2003, Blaðsíða 50

50
F R Ó Ð L E I K U R O G S K E M M T U N
K R O S S G Á TA N
Skata er flatur brjóskfiskur með langa og oddmjóa trjónu. Stórir
og breiðir eyruggar renna saman við haus og bol og mynda
svokallaða skífu. Efri og neðri hlutar skífunnar eru sléttir hjá
ungum skötum en hrufóttir hjá þeim eldri. Smá augu eru ofan á
haus og aftan við þau eru innstreymisop þar sem inn streymir
súrefnisríkur öndunarsjór sem spýtist síðan út um fimm
tálknaop sem eru neðan á skífunni. Þar eru ennig nasaop og
þverstæður kjafturinn. Aftur úr skötunni gengur stuttur hali og
á honum eru 12-18 gaddar. Á ungum skötum eru oft einnig
gaddar í kringum augun en þeir hverfa með aldrinum og
myndast þá fleiri raðir gadda á halanum, oftast tvær til þrjár.
Kviðuggar eru frekar smáir og hjá hængnum mynda þeir
göndla. Tveir aðskildir bakuggar eru aftast á halanum.
Skatan getur náð að minnsta kosti 250 cm lengd. Sögur fara
þó af ótrúlegum stærðum sem veiðst hafa hér við land, allt upp
í þriggja metra á breidd en ekki eru til staðfestar heimildir þar
um. Algengasta stærðin á þeim er 100-150 cm.
Skatan er grá, mó- eða gulgrá á lit að ofan og oft með
dökkum eða ljósum blettum. Að neðan er hún hvítleit eða
gráleit með hríslóttum blásvörtum rákum.
Heimkynni skötu eru í Norðaustur-Atlantshafi frá Múrmansk
meðfram strönd Noregs suður í Kattegat, Skagerak og dönsku
sundin og inn í vestanvert Eystrasalt. Hún er umhverfis
Bretlandseyjar, í Biskajaflóa og suður í vestanvert Miðjarðarhaf.
Hún er við Norður-Afríku og Madeira og einnig við Færeyjar
og Ísland. Algengust er hún hér í hlýrri sjó suðaustan-, sunnan,
og suðvestanlands en finnst þó annarsstaðar allt í kringum
landið, þó minna norðanlands og austan.
Skatan er botnfiskur sem heldur sig mest á sand- og leirbotni
en sést þó stundum við yfirborðið, hugsanlega í leit að æti.
Algengust er hún á 100-200 metra dýpi. Á vorin og sumrin
gengur hún þó upp á grunnmið en hverfur aftur í dýpið á
haustin.
Hrygnan gýtur eggjum, svokölluðum pétursskipum, sem eru
14-25 cm löng og 5-15 cm breið. Hængarnir hafa þegar
frjóvgað þau í hrygnunni nokkrum mánuðum áður. Þau eru
sægræn á lit en verða gul þegar þau þorna. Seiðin eru um 21 cm
við klak. Gotið fer sennilega fram frá vori allt til hausts. Vöxtur
skötunnar er fremur hægur. Hængarnir verða kynþroska um
150 cm en hrygnur eru lengri við kynþroskaaldur.
Fæða skötunnar eru alls kyns botndýr á yngri árum en
græðgin er mikil hjá fullorðnum skötum og éta þær fiska af
ýmsu tagi, þar á meðal þorsk, ýsu, lýsu, keilu, skarkola,
skrápflúru, sandsíli, hrognkelsi og fleiri tegundir.
Veiði á skötu hér við land hefur verið stunduð frá því elstu
menn muna. Hún er ýmist étin kæst eða söltuð og mörgum
finnst nauðsynlegt að borða skötu á Þorláksmessu. Áður fyrr var
skatan verkuð eins og hákarl, kæst og síðan hengd upp og
þurrkuð. Tindaskata hefur einnig verið notuð vegna minnkandi
afla skötu fyrir ofveiði í gegnum árin og er hún nú talin vera í
útrýmingarhættu. Skata hefur mest verið veidd á línu en einnig
veiðist hún í dragnót, botnvörpu og dálítið í net. Hún er
verkuð fyrir innanlandsmarkað en einnig er talsvert af henni
flutt á erlendan markað, einkum til Frakklands.
Raja (Dipturus) batis
Skata