Ægir - 01.07.2003, Blaðsíða 27

27
E F T I R L I T
vörumerkjum framleiðendanna
sjálfra. Í dag er staðan þannig að
60% af smásölu matvæla á Bret-
landseyjum er í höndum 5 mat-
vörukeðja. Það er því mjög mikil-
vægt fyrir þessa aðila að geta
tryggt að þeir framleiðendur sem
framleiða fyrir þá uppfylli ströng-
ustu gæðakröfur. Til þess að
tryggja þetta sömdu samtök
þeirra, BRC, staðal fyrir fyrirtæki
sem framleiða matvæli fyrir smá-
sala, sem selja undir eigin vöru-
merki. BRC rekur ekki eigin
vottunarstofu heldur viðurkennir
einkareknar stofur, sem úttektar-
aðila fyrir sína hönd. Til þess að
hljóta slíka viðurkenningu þarf
stofan að vera vottuð samkvæmt
vöruvottunarstaðli EN-45011 og
auk þess þurfa skoðunarmenn að
hafa lokið námskeiðum hjá BRC.
Mörg sjávarútvegsfyrirtæki á
Íslandi framleiða vörur undir
vörumerkjum smásala í Evrópu.
Þessir aðilar eru í æ ríkari mæli
að gera kröfur um að framleiðsla
þeirra sé vottuð af viðurkenndri
vottunarstofu. Ef framleiðandinn
uppfyllir allar kröfur vottunarað-
ilans er ein heimsókn á ári látin
nægja, en þær geta orðið fleiri séu
ekki allar kröfur uppfylltar.
Kostnaðurinn við heimsóknir
þessar hleypur á hundruðum þús-
unda þar sem ferða- og dvalar-
kostnaður er hár. Nú þegar hafa
a.m.k. 3 slíkar vottunarstofur
heimsótt íslenska fiskframleið-
endur en þær heita European
Food Safety Inspection Service
(EFSIS), PROcheck og
International Supplier Auditing
(ISA).
Kaupendaeftirlit
Þrátt fyrir að kaupendur hafi
margir hverjir sameinast um eft-
irlit í gegnum BRC og faggildar
vottunarstofur virðist ekki hafa
dregið til muna úr heimsóknum
þeirra sjálfra enn sem komið er.
Samkvæmt upplýsingum frá
framleiðendum eru skoðanir
þeirra þó ekki eins ítarlegar og
áður og í mörgum tilfellum láta
þeir sér nægja að skoða þau frávik
sem fram komu á síðustu skoðun-
arskýrslu vottunarstofunnar.
Margfalt eftirlit
Að framangreindu má ráða að
framleiðsla íslenskra sjávarafurða
er undir gífurlegu eftirliti, bæði
opinberra aðila og einkaaðila.
Væntanlega á þetta mikla eftirlit
einhvern þátt í því að íslenskar
sjávarafurðir eru þekktar fyrir
gæði á erlendum mörkuðum.
Maður spyr sig hins vegar hvort
virkilega sé þörf á því að allir
þessir aðilar komi að eftirlitinu.
Útgáfa vinnsluleyfis er í raun
trygging íslenskra stjórnvalda
fyrir því að handhafi leyfisins
uppfylli öll ákvæði tilskipunar
ESB um hollustuhætti við fram-
leiðslu og markaðssetningu sjáv-
arafurða. Smásöluaðilum nægir
auðsýnilega ekki þessi trygging
og hafa því í gegnum sín samtök
búið til sinn eigin staðal og feng-
ið einkareknar faggildar vottunar-
stofur til að hafa eftilit með að
framleiðendur uppfylli kröfur
hans. Þetta bendir til þess að
þessir aðilar treysti ekki stjórn-
völdum í þessu efni. Hræðsla al-
mennings við sjúkdóma, sem
tengjast neyslu matvæla, virðist
mikil, jafnvel þó áhættan sem
fylgir neyslu þeirra og þá sérlega
neyslu sjávarafurða sé tiltölulega
mjög lítil. Komi upp matarsýk-
ing eða matareitrun, sem rekja
má til ákveðinnar tegundar mat-
væla orsakar það söluhrun og
ómældan skaða fyrir söluaðilann.
Hann gerir því allt sem í hans
valdi stendur til að koma í veg
fyrir slíka uppákomu.
Æskilegt væri að fækka þeim
aðilum sem koma að eftirliti með
sjávarafurðum og öðrum matvæl-
um. Lausnin á því hvernig svo
megi verða felst í óháðum fag-
gildum skoðunar- eða vottunar-
stofum, sem sjá um framkvæmd
eftirlitsins í samræmi við staðla
eða skoðunarhandbækur, sem
hannaðir eru af opinberum aðil-
um eða einkaaðilum. Þeir aðilar
sem búa til staðlana (leikreglurn-
ar), hvort sem þeir eru opinberir
aðilar eða einkaaðilar, eiga ekki
sjálfir að fylgjast með því hvort
unnið sé samkvæmt staðlinum.
Eðlilegast er að það hlutverk sé í
höndum „þriðja aðila” þ.e. fag-
gildrar skoðunar- eða vottunar-
stofu. Í þessu sambandi er vert að
skoða hvað faggilding skoðunar-
stofu, sem veitir þjónustu sem
„þriðji aðili” felur í sér. Faggild-
ingunni er fyrst og fremst ætlað
að tryggja sjálfstæði, hlutleysi,
ráðvendni og trúnað skoðunarað-
ilans. Einnig að hann vinni sam-
kvæmt skjalfestu gæðakerfi, að
starfsfólk búi yfir viðeigandi
hæfni og hljóti viðeigandi þjálfun
og fræðslu. Einnig er mikilvægt
að skoðunarstofan geti sýnt fag-
gildingaraðilanum fram á að hún
sé óháð öllum hlutaðeigandi aðil-
um.
Ef þessi leið væri farin mætti
hugsa sér að matvælaframleiðand-
inn gerði samning við eina fag-
gilda skoðunar- eða vottunarstof-
ur, sem sæi um allt eftirlit fyrir
hann. Það væri síðan stofunnar að
afla sér faggildingar sem skoðun-
ar- eða vottunaraðili á öllum
þeim stöðlum sem gerð væri krafa
um.
Matvælasvið Frumherja hf.
(áður Nýja skoðunarstofan ehf.) er
að kanna hvort fyrirtækið geti
tekið að sér að votta fiskvinnslu-
fyrirtæki samkvæmt BRC-staðl-
inum. Til þess að svo megi verða
þarf sviðið að fá faggildingu sam-
kvæmt vöruvottunarstaðlinum
EN-45011. Einnig þurfa skoðun-
armenn að gangast undir 4 daga
námskeið í BRC-staðlinum.
Öðlist Frumherji hf. – Matvæla-
svið þessi réttindi er ekkert því
til fyrirstöðu að fyrirtækið taki að
sér að votta fyrirtæki samkvæmt
BRC-staðlinum og komi þannig í
stað þeirra erlendu vottunarstofa
sem sinna þessu í dag. Þar með
væri búið að fækka eftirlitsaðil-
unum um einn auk þess sem inn-
lend vottunarstofa gæti fram-
kvæmt vottunina með minni til-
kostnaði en þær erlendu.
„Hræðsla almennings við sjúkdóma, sem
tengjast neyslu matvæla, virðist mikil,
jafnvel þó áhættan sem fylgir neyslu
þeirra og þá sérlega neyslu sjávarafurða sé
tiltölulega mjög lítil.“