Ægir - 01.03.2005, Blaðsíða 13

13
V E Ð U R FA R
Íslands með hafstraumum
„Á þessu umtalaða kuldatíma-
bili kom ís fyrst að Norðurlandi í
mars 1965 eftir ekkert ósvipaða
tíð og var núna í febrúar. Þá var
háþrýstisvæði fyrir sunnan land
og vestlægar áttir ríkjandi í
nokkrar vikur. Þær gerðu að verk-
um að ísinn náði útbreiðslu hér
fyrir norðan land í stað þess að
fylgja Austur-Grænlandsstraumn-
um með strönd Grænlands En á
útmánuðum, fyrir réttum fjörutíu
árum, var hinsvegar ísmagnið
miklu meira en nú, að ég tali ekki
um 1968 og 1969. Það voru mik-
il hafísár sem enn eru í minnum
höfð.“
Síldin hvarf
Það var undir lok sjöunda áratug-
arins sem síldveiðar Íslendinga
hrundu og talað er um 1966 sem
okkar síðasta stóra síldarsumar.
Ofveiði úr stofninum er sú skýr-
ing sem helst hefur verið nefnd,
en einnig hefur veiði Norðmanna
á smásíld á árunum 1962 og
1963 verið nefnd sem orsakaþátt-
ur. „Sýnt hefur verið fram á að
hafískoman og kólnun norður-
slóða hafi valdið átubresti.
Norskar rannsóknar hafa sýnt
hrun norsk - íslenska síldarstofns-
ins á 19. öld í tengslum við mikil
hafísár við Ísland,“ segir Einar
Frá 1979 til 1983 kom svo
annað kuldaskeið þó hafís hafi
aldrei orðið landfastur nema
fyrsta árið í þessari lotu, það er
1979. Árið 1980 kom reyndar
frávik - og þá var mjög hlýtt á og
við landið. Vitað er að ástandið í
sjónum versnaði það mikið á
þessum árum, loðnan hvarf að
mestu um tíma og þorskur lagð-
ist í mikið sjálfrán.
Humar og Golfstraumur
Ef sjór sem hefur kólnað af völd-
um hafíss berst langt austur og
norður með landinu eru líkur til
þess að kaldir straumar muni ber-
ast áfram suður með Austfjörðun-
um, þar sem hefur verið heldur
hlýrri sjór síðustu ár. Sjómenn
kannast vel við að við Eystrahorn
og Lón eru glögg hitaskil milli
hlýsjávar úr suðri og kalda
straumsins úr norðri. Köldu skil-
in kunna að færa sig sunnar í ein-
hvern tíma vegna hafískomunnar
í ár. „Þetta kann að hafa áhrif á til
dæmis afkomu humars undan
Suðurlandi. Skyndilegar breyt-
ingar á sjávarhita eru raunar
fylgifiskur hafíss hér við land,“
segir Einar Sveinbjörnsson.
Það sem fyrst og síðast gerir Ís-
land byggilegt er Golfstrauminn
sem á upptök sín í Mexíkóflóa, en
ríkjandi vestanvindar og háþrýsti-
svæði sem menn kalla gjarnan
Asoreyjahæðina knýja þennan
hlýja og selturíka sjó áfram austur
yfir Atlantshafið og áfram allt
norðaustur í Barentshaf. Hringrás
seltu- og hita sjávar spila einnig
stórt hlutverk í Golfstraumnum.
Alltaf öðru hverju er minnst á
kenningar um að stefna hans gæti
breyst eða aukin hlýindi leitt til
þess að aukin bráðnum íss á norð-
lægum slóðum gæti lokað fyrir
innstreymi hlýsjávar sunnan úr
höfum. Einar Sveinbjörnsson seg-
ir svona vantaveltur hafa lengi
verið uppi meðal vísindamanna
og hver hafi sitt sjónarmið. Al-
mennt talað sé þó ekkert sem
endilega bendi til þess að það sé
að hægja á Golfstraumnum.
Stríðsáraveður nú um stundir
„Mikilvægt er að hafa í huga að
flestar meiriháttar breytingar sem
verða á veðurlagi hér við land
eiga rætur sínar í breytingum á
sjávarhita. Veðrátta hér hefur
breyst allmikið frá 2001 að telja
og tengjast klárlega því að sjórinn
er hlýrri,“ segir Einar Svein-
björnsson. „Auðvitað má út í hið
óendanlega deila um hvort þessar
breytingar séu af völdum gróður-
húsaáhrifa eða annars. Hinsvegar
hafa orðið breytingar á veðráttu
sem eru meira en venjulegar
sveiflur og þar er ég að tala um
stöðugt minni sífrera á norður-
slóðum svo sem í Síberíu og að ís
á Norður - Íshafinu hefur þynnst
mikið síðustu áratugi. Hér innan-
lands hefur vissulega verið mun
hlýrra síðustu ár en um nokkurt
skeið. Þetta hefur hinsvegar gerst
áður. Við norðanvert Atlantshafið
var mjög kalt árin 1918 og 1919
og frostaveturinn mikli 1918 er
annálaður. Um og uppúr 1920 fór
að hlýna og það hélst fram á
fimmta áratuginn. Árin 1930 til
1947 teljast flest til hlýindaára.
Sumrin fyrir seinna stríð þóttu
mörg sérlega góð og einstaka vet-
ur voru það mildir að tún í Mýr-
dalnum náðu ekki að sölna og
voru því iðagræn næsta vor. Síðan
kólnaði heldur um 1950. Árin
um og eftir 1960 þóttu hins veg-
ar mild og mikið var um kyrr-
viðri. Hafísárin 1965 til 1971
voru hins vegar köld eins og áður
er getið. Síðan þá hefur tíð verið
breytileg, skipst á köld og hlý ár,
en frá aldamótum að telja hefur
verið hlýtt og árið 2003 var sér-
lega hlýtt og jafnast á við bestu
árin í kringum 1940,“ segir Einar
Sveinbjörnsson.
Einar Sveinbjörnsson, veðurfræðingur og deildarstjóri á Veðurstofu Íslands.
Mynd: Sigurður Bogi Sævarsson.
aegirmars2005-3tbllaga› 8.4.2005 8:26 Page 13