Ægir - 01.03.2005, Blaðsíða 26

26
H A F R A N N S Ó K N I R
höf og þannig dregur úr flæði
hitaorku til Íslands sem myndi
leiða til kólnunar hér. „Jafnvel er
talið,“ segir Steingrímur, „með
vísan til snöggra hitabreytinga
sem komið hafa fram í ískjörnum
frá Grænlandsjökli og víðar, að
þetti geti skeð mjög hratt, þ.e. á
nokkrum árum eða áratugum.
Vegna þess að þessi ferli eiga sér
stað beggja vegna Íslands þá
erum við í lykilaðstöðu til að taka
þátt í rannsóknum á þessum hlut-
um. Einnig voru brautryðjendur í
hafrannsóknum hér á landi svo
framsýnir að setja af stað vöktun-
arkerfi fyrir hitastig og seltu á
svæðinu kringum Ísland og eru
því til langar tímaraðir af ástandi
sjávar við Ísland, en það er lykil-
atriði við rannsóknir á loftslags-
breytingum að hafa aðgang að
langtímaathugunum.“
Fjórar milljónir manna á
norðurslóðum
Talið er að um fjórar milljónir
manna búi á þeim svæðum sem
oft eru nefnd einu nafni heim-
skautasvæði. Inni í þessari tölu
eru veiðimenn og fólk sem býr í
þéttbýli. Til heimskautasvæðanna
telst fólk af átta þjóðernum - Ís-
lendingar, Norðmenn, Svíar,
Finnar, Rússar, Danir, Kanada-
menn og Bandaríkjamenn. Þar
fyrir utan býr á heimskautasvæð-
unum mikill fjöldi þjóðarbrota -
flest þeirra sem teljast til inúíta.
Gróft séð skiptast íbúar norður-
svæða svo: Bandaríkin - Alaska
ca. 480 þúsund manns, Kanada
ca. 93.000 manns, Grænland 55
þúsund manns, Rússland 2 millj-
ónir manna, Noregur 380 þúsund
manns, Ísland 270 þúsund
manns, Færeyjar 44 þúsund
manns, Svíþjóð 260 þúsund
manns og Finnland 200 þúsund
manns.
Efnahagsleg afkoma norður-
svæða byggist á veiðum - t.d.
fiskur, fuglar, hreindýr og selir,
auðlindavinnslu - t.d. gas, olía og
málmar.
Gífurleg áhrif hlýnunar
andrúmsloftsins
Í ítarlegri skýrslu um áhrif loft-
lagsbreytinga á norðurslóðum,
„Impacts of a warming Arctic“
sem kom út á síðasta ári, er fjallað
ítarlega um áhrif loftlagsbreyt-
inga á norðurslóðum.
Sú staðreynd er dregin fram að
veruleg hlýnun andrúmslofts hafi
átt sér stað á undanförnum árum
og því sé spáð að sú þróun muni
halda áfram. Þessi hlýnun muni
m.a. leiða til þess að ís muni
bráðna í auknum mæli og aukið
ferskvatn berist til hafs, sem þýði
að yfirborð sjávar muni fyrirsjáan-
lega hækka töluvert með tilheyr-
andi afleiðingum. Gangi þessi
hlýnun eftir er ljóst að trjágróður
mun smám saman festa rætur
norðar og norðar og akuryrkja
getur sömuleiðis færst norðar frá
því sem nú er. Hlýnunin hefur
líka gríðarleg áhrif á dýralíf.
Þetta á t.d. við um ísbirni, seli,
sjófugla, hreindýr o.s.frv.
Hætt er við að hækkun yfir-
borðs sjávar geti haft ófyrirséðar
afleiðingar. Stórviðri eru líkleg til
þess að færast í aukana með hlýn-
un andrúmsloftsins. Hins vegar er
nokkuð ljóst að bráðnun íss á
norðurslóðum opnar nýja mögu-
leika varðandi siglingar stórra
flutningaskipa og veitir um leið
greiðari leið að ýmsum náttúru-
auðlindum á heimskautasvæðum,
sem erfitt hefur verið að komast
að til þessa. Á móti kemur að
bráðnun á sífrerasvæðunum hefur
þau áhrif að ýmsar samgönguleið-
ir fyrir íbúana teppast, vegir
kunna að vaðast upp og fara jafn-
vel í sundur o.s.frv.
Félagslega þarf ekki að efast
um að áhrifin af hlýnun andrúms-
loftsins á norðurhveli jarðar eru
gríðarlega mikil. Þetta gildir til
dæmis um hina daglegu lífsbjörg
fólksins, veiðar kunna að taka
gríðarlega miklum breytingum,
svo dæmi séu nefnd. Og áhrif út-
fjólublárra geisla, sem afleiðinga
þynningar ósonlagsins yfir heim-
skautasvæðunum, geta orðið al-
varleg fyrir íbúana þar. Til dæmis
hefur verið nefnt í þessu sam-
bandi að aukin hætta sé á húð-
krabbameini, blindu o.fl.
Náttúrulegar sveiflur
Steingrímur Jónsson telur ekki að
þá hlýnun sem hefur verið í sjón-
um við Íslandi á undanförnum
árum megi rekja til gróðurhúsa-
áhrifa. „Í það minnsta tel ég að
frekar lítinn hluta af þessari hlýn-
un megi rekja til gróðurhúsa-
áhrifa. Ég held að þau áhrif komi
ekki fram með jafn snöggum
hætti og raun hefur verið í sjón-
um við Íslandi á síðustu árum. Sú
hlýnun sem hefur átt sér stað síð-
ustu ár er ekkert meiri en við höf-
um séð áður. Ég held að hér sé
miklu frekar um að ræða náttúru-
legar sveiflur. Sú hlýnun fyrir
norðan land sem hefur orðið á
Hér má sjá loftlags-
breytingar á norður-
hjara í hnotskurn.
Þetta eru gervihnatta-
myndir - sú til vinstri
árið 1979 en hægri
myndin árið 2003.
Mynd: Úr skýrslunni
„Impacts of a warming Arctic“.
Talið er að um fjórar
milljónir manna búi á
þeim svæðum sem oft
eru nefnd einu nafni
heimskautasvæði.
Mynd: Úr skýrslunni
„Impacts of a warming Arctic“.
aegirmars2005-3tbllaga› 8.4.2005 8:27 Page 26