Ægir - 01.04.2005, Blaðsíða 18

18
S M Á B Á TA Ú T G E R Ð
eru í kvótakerfinu voru að mynd-
ast í sóknardagakerfinu með ár-
unum. Fyrst þurftu menn aðeins
bát og öfluðu sér síðan veiði-
reynslu sem var hægt að breyta í
kvóta. Seinna urðu heimildir í
sóknardagakerfinu einnig metnar
til fjár, þannig að þróunin var öll
á sama veg. Af þessari ástæðu
varð ekki umflúið að öll útgerðin
færðist undir aflamarkskerfið,
með þeim afleiðingum að sú róm-
antík sem vissulega fylgir því að
mega veiða svo lengi sem ein-
hvern afla er að hafa varð undan
að láta.“
Peningar og pappírsgróði
Kristinn segir að umdeilanlegt sé
hvort það hafi fullnægt sjónar-
miðum um sanngirni og réttlæti
að setja allar veiðiheimildir smá-
báta í aflamarkskerfið. Slíkum
spurningum sé erfitt að svara sé
horft á uppruna og þróun kvóta-
kerfisins „...sem hefur fært mönn-
um mikil verðmæti upp í hend-
urnar án þess að þeir hafi neitt
þurft að greiða fyrir,“ eins og
Kristinn kemst að orði. Hann
bendir á að eftir hinn svonefnda
Valdimarsdóm Hæstaréttar árið
1999 hafi Alþingi með lagabreyt-
ingum ákveðið að færa flesta smá-
báta úr sóknardagamarki yfir í
krókaaflamark. Þá var sett á fót
svokallað handfærakerfi, fyrir um
það bil þriðjung smábátanna, þar
sem hver bátur hafi 23 daga til
veiða. Þeim dögum fækkaði síðan
ef veitt var umfram tiltekin
mörk. Það kerfi var aflagt síðast-
liðið vor og handfærabátarnir fóru
inn í krókaflamarkskerfið.
„Með kvótasetningu smábát-
anna urðu miklir fjármunir til í
formi kvóta, rétt eins og í afla-
markskerfinu, þótt upphæðirnar
hafi verið miklu lægri en þar
gerðist. Ég giskaði á það á sínum
tíma, það er í fyrra skiptið, að
þetta hefðu verið um sex milljarð-
ar króna“ segir Kristinn. „Þarna
myndaðist, með öðrum orðum,
eigið fé. Sumir notuðu tækifærið;
seldu kvótann og fóru út úr
greininni. Aðrir juku við sig afla-
heimildir og efldu sína útgerð.
Þarna urðu sem sagt bæði til
raunverulegir peningar og papp-
írsgróði.“
Það sem lagt var til grundvallar
í breytingunum síðasta vor, þegar
skrefið til kvótasetningar var
stigið til fulls, var, að sögn Krist-
ins, að menn fengju veiðiheimild-
ir til að standa undir skuldbind-
ingum sem þeir höfðu stofnað til
á grundvelli gömlu laganna. „Það
er eðlilegt að kerfisbreytingin
kollvarpi ekki forsendum fjárfest-
ingar sem menn hafa ráðist í í
góðri trú. Í flestum tilvikum
hygg ég að slíkt hafi verið raunin,
þó ekki án undantekninga, því
miður,“ segir hann.
Stjórna markaðnum
með samráði
Þegar kvótasetning smábáta var
til umræðu gerði LÍÚ sig mjög
gildandi og sagði slíkt sanngirn-
ismál gagnvart stærri útgerðum.
„Stöðva ber stjórnlausar veiðar“
var fyrirsögn fréttar í DV eftir
fund á Akureyri vorið þar sem út-
gerðarmenn á Norðurlandi fund-
uðu og ályktuðu um málið. „Að
mínu mati var vandinn ekki sá að
sóknardagaflotinn væri að veiða
umfram það sem talið var. Það
sem fyrst og síðast var um að tefla
var togstreita sem var tilkomin
vegna þeirrar ójöfnu stöðu sem
menn voru í, eftir því hvaða kerfi
þeir störfuðu samkvæmt,“ segir
Kristinn.
„Stærsti galli kvótakerfisins er
annars að minni hyggju sá að
framboð veiðiheimilda er lítið og
þær alls ekki á því verði sem fisk-
verð gefur tilefni til. Þeir sem fyr-
ir eru í greininni - einkanlega
stærri útgerðirnar - ráða markaðn-
um. Stjórna sölu veiðiheimilda
með samráði sín í millum og það
er auðvitað hagur þeirra sem
mestan kvóta hafa að verðið sé
sem hæst. Hafa jafnvel verið að
kaupa stór útgerðarfyrirtæki og
fjármagna þau viðskipti að veru-
legu leyti með leigu á veiðiheim-
ildum. Og þarna erum við komin
að því atriði sem þjóðin er ef til
vill ósáttust með, að menn nýti
ekki sínar veiðiheimildir til ann-
ars en að búa sér til einhverskonar
spilapeninga. Stærri útgerðirnar
verja sig og þetta lokaða kerfi með
þeim afleiðingum að allir tapa
þegar til lengdar lætur. Lokað
kerfi er ávísun á kyrrstöðu. Fyrr
en síðar hlýtur sjávarútvegurinn
og sala aflaheimilda að færast inn
í eðlilegt markaðshagkerfi. Þessi
grein bæði verður og þarf að lúta
lögmálum frjáls markaðar.“
Hreinsi út öll verðmæti
Eiríkur Tómasson, forstjóri Þor-
björns Fiskaness í Grindavík,
sagði í viðtali við Ægi sl. haust, í
tilefni þess að fyrirtækið var af-
skráð af hlutabréfamarkaði í fyrra,
að í raun mætti orða hlutina sem
svo að markaðurinn hefði hafnað
sjávarútveginum. Viðskipti með
bréf í félögum í greininni væru
lítil og verðmyndun óvirk, enda
segði það sig sjálft að menn fjár-
festu helst á þeim vettvangi þar
sem starfsskilyrði væru trygg.
Kristinn segist ekki gefa mikið
fyrir þessi sjónarmið. Bendir á að
vilji margra útgerðarmanna sé sá
að viðhafa lokað eignarhald - þá
ekki síst með eigin hagsmuni í
huga. Honum virðist að menn
vilji hafa fullkomna stjórn á fyrir-
tækjunum og dreift eignarhald sé
á undanhaldi. Þá kemur líka til
að menn hafa taugar til sinna
byggðarlaga.
„Út um land hafa menn bein-
línis óttast að utanaðkomandi að-
ilar fari inn í fyrirtækin, hreinsi
út öll verðmæti eins og veiði-
heimildir og skilji heimamenn
síðan eftir slippa og snauða.
Nefna má í þessu sambandi þegar
Þorbirningar komu að rekstri
Ósvarar í Bolungarvík. Það eru
þessi atvinnulegu sjónarmið
byggðanna sem menn hafa staldr-
að við í umræðu um markaðsvæð-
ingu sjávarútvegsins. Dæmi um
fyrirtæki sem tekin voru af hluta-
bréfamarkaði með þessari skýr-
Baráttumaður úr Bolungarvík. „Stærsti galli kvótakerfisins er ann-
ars að minni hyggju sá að framboð veiðiheimilda er lítið og þær
alls ekki á því verði sem fiskverð gefur tilefni til. Þeir sem fyrir
eru í greininni - einkanlega stærri útgerðirnar - ráða markaðnum.“
aegirapríl2005 6.5.2005 11:58 Page 18