Ægir - 01.10.2005, Blaðsíða 28

28
M E N G U N
Á síðustu árum og misserum hef-
ur sjónum verið í vaxandi mæli
beint að gæðum lofts um borð í
íslenskum fiskiskipum, en margir
sem til þekkja segja að á því sviði
sé verulega pottur brotinn.
Vélstjórar í áhættuhópi
Vitað er að vélstjórar starfa oft og
tíðum í lokuðum rýmum og þar
eru á sveimi rykagnir og ýmsar
hættulegar lofttegundir. Þetta
hefur komið glögglega fram í
rannsóknum dr. Vilhjálms Rafns-
sonar á íslenskum vélstjórum og
rannsóknum annarra vísinda-
manna í öðrum löndum sem sýna
fram á að tíðni krabbameina hjá
vélstjórum er hærra heldur en hjá
öðrum stéttum. En það eru ekki
bara vélstjórar sem eru í hættu,
þessar lofttegundir og rykagnir
berast úr einu rými í annað og
nýlegt dæmi er af hérlendum sjó-
manni, sem svaf af ákveðnum
ástæðum með hvíta öndundar-
grímu, og á nokkrum sólarhring-
um kom í ljós að filterinn í
grímunni var svartur af ryki og
skít. Þetta staðfesti það sem
menn hafa lengi óttast að ýmis-
legt óæskilegt væri á sveimi um
borð í fiskiskipum, sem kann að
vera hættulegt heilsu manna.
Siglingastofnun hefur nú hrundið
af stað viðamiklu verkefni sem
miðar að því að afla vitneskju um
gæði lofts um borð í íslenskum
fiskiskipum. Verkefnið er komið í
fullan gang og því verður fram
haldið á næsta ári.
Ástandsgreining í
nokkrum skipum
„Við erum búnir að gera ástands-
greiningu um borð í 8-10 skip-
um. Til að byrja með mældum
við koltvísýring í rýmum í skip-
unum, en við höfum einnig mælt
CO - þ.e. kolmonoxíð - og
framundan eru mælingar á
brennisteinsvetni um borð í skip-
unum og einnig verður mælt þar
súrefni, rykagnir í loftinu o.fl.
Við erum að fá ný mælitæki núna
fyrir áramótin sem mæla loftteg-
undir eins og brennissteinsvetnið
og við munum halda áfram af
fullum krafti í mælingunum á
næsta ári og við gerum ráð fyrir
að ljúka þeim þá,“ segir Jón
Bernódusson hjá Siglingastofnun
og bætir við að umfang rannsókn-
arinnar taki mið af þeim fjármun-
um sem eru tiltækir til hennar.
„Verkefnið kom þannig til að
Helgi Laxdal, formaður Vélstjóra-
félagsins, kom að máli við okkur
og síðan hefur Guðbjartur Einars-
son í Véltaki verið áhugasamur
um þessi mál og sett sig vel inn í
þau. Þetta verkefni er í raun und-
irverkefni í viðameira og stærra
verkefni sem miðar að því að
koma í veg fyrir slys um borð í
skipum. Við teljum að m.a. loft-
gæði, hávaði, sjóveiki, svefn o.fl.
hafi áhrif á það hvort menn eru
þreyttir eða ekki og við þær að-
stæður að sjómenn eru mjög
þreyttir gera þeir mannleg mis-
tök, sem oft leiða til slysa,“ segir
Jón.
Var að tærast upp
„Það er rétt að ég hef kynnt mér
niðurstöður mikils fjölda sérfræð-
inga sem rannsakað hafa þessi mál
og eru að miklu leyti samhljóða
og jafnframt hef ég skoðað þessi
mál út frá tæknilegu sjónarmiði á
undanförnum tíu árum og komist
að þeirri niðurstöðu að það þurfi
hvorki stórar fjárfestingar eða
breytingar á skipum til að koma
þessum málum í viðunandi horf.
Eða eins og einhver sagði í er-
lendri blaðagrein, það er ekkert
vandamál að útrýma mengun ef
menn vilja borga fyrir það. Það er
gleðilegt að geta sagt frá því, að
margar útgerðir hafa tekið þetta
mál alvarlega og bætt um betur,“
segir Guðbjartur Einarsson í
Véltaki. „Minn áhugi á málinu
kom til af því að ég fór sjálfur til
sjós að loknu námi sem vélstjóri á
vertíðarbátum fyrir um þrjátíu
árum, en varð að hætta því eftir
tvö ár vegna þess að ég þoldi ekki
loftið um borð. Ég var að tærast
upp og þurfti að fara reglulega út
undir bert loft til þess að anda að
mér hreinu lofti.“
Tvennskonar mengun
„Þessi mengun um borð í skipun-
um er tvennskonar. Annars vegar
loftmengun í íbúðum og vistar-
verum og hins vegar loftmengun
í vélarrúmi. Varðandi íbúðir/vist-
arverur og vélarúm er oft stutt á
milli útblásturs frá vélum og loft-
inntaka sem skapar hringrás.
Þetta má bæta með réttum bún-
aði. Í vélarrúminu sjálfu lekur
olía oft út á heitar vélar í gegnum
samskeyti og pakkdósir og mynd-
ar olíueim eða olíugufu sem inni-
heldur eitrað brennisteinsvetni
H2S gas. Þetta gas er samansett af
örsmáum eitruðum molikúlum
sem eiga greiðan aðgang að önd-
unarfærum manna og líffærum.
Menn hafa minna beint sjónum
sínum að íbúðum og öðrum vist-
arverum í skipunum hvað varðar
útbreiðslu H2S. En við nánari at-
hugun er H2S gasið ekki bara í
vélarrúminu, það berst út um allt
skip. Til dæmis kemur gasið fram
sem súr lykt af vinnufatnaði, súr
lykt í vistarverum skipverja -
m.a. af rúmfötum og fatnaði - og
gasið getur komist í matvæli í
gegnum opnar dyr til vinnslu-
rýma og matargeymsla.
Árið 1994 komst ég yfir grein í
kanadísku blaði, sem fjallaði um
mengun í vélarrúmum og þar var
greint frá bandarískum búnaði
sem settur er á túrbínur vélanna
og tengdur við sveifarhúsútloft-
un. Búnaðurinn skilur H2S og
aðrar gastegundir frá smurolíu og
jafnframt lætur þessi búnaður
vélina brenna gasinu og myndar
undirþrýsting í sveifarhúsi, sem
minnkar smurolíuleka út á heitar
vélarnar og leka í kjöl. Þannig má
minnka eða koma í veg fyrir
myndun H2S gass í vélarrúmi. Ég
hafði samband við þetta banda-
ríska fyrirtæki því það er ekki
nóg að benda á vandamálið, það
þarf að vera hægt að leysa það
innan skynsamlegra marka. Bún-
aðurinn hefur sannað sig ágætlega
Rannsókn hafin á gæðum
lofts um borð í skipum
- á vegum Siglingastofnunar Íslands
aegir10nov2005.qxd 30.11.2005 16:49 Page 28