Ægir - 01.10.2005, Blaðsíða 32

32
B J Ö R G U N A R A F R E K
- þar af 6 sem rak inn í Kollafjörð
að Mógilsá. 15 fórust. Þeir hvíla í
Fossvogskirkjugarði.
Einar þagði
Fyrir rúmlega ári síðan, þegar
slétt sextíu ár voru liðin frá standi
Skeenu, komu fimm af skipbrots-
mönnunum á Skeenu hingað til
lands í heimsókn. Einn í hópnum
var Isaac Unger, en bróðir hans
var einn þeirra fimmtán skipverja
á Skeenu sem fórust. Isaac hefur
um áraraðir unnið að heimildaöfl-
un um slysið meðal annars í
skjalasöfnun kanadíska hersins.
Sú vinna greiddi Óttari starfið við
ritun Útkalls - hernaðarleyndar-
máls.
„Ég fór vestur til Kanada
snemma í vor og ræddi við alla þá
úr áhöfn Skeenu sem ég mögu-
lega náði til,“ segir Óttar Sveins-
son. „Ég var nokkrar vikur vestra
vegna þessa og einnig leitaði ég
heimilda hér innanlands. Átti
meðal annars afar ánægjulegt
samstarf við afkomendur Einars á
Aðalbjörginni. Frásagnir þeirra
voru athyglisverðar, ekki síst það
að heyra að í áraraðir nefndi Einar
þennan atburð aldrei einu orði
hvorki við fjölskyldu sína né
nokkra aðra. Börnin hans höfðu
að vísu alltaf óljósan pata af
björgunarafreki föður síns, en ef
þau spurðu hann um þetta sló
hann alltaf út í aðra sálma og
horfði í hina áttina. Sá trúnaður
sem Einar virti við breska her-
námsliðið hélt í gegnum þykkt
og þunnt. Það var ekki fyrr en
1968 sem hann sagði fyrst frá
þessu einstæða björgunarafreki
sínu, þá í viðtali við Magnús
Finnsson í Morgunblaðinu. Ég
fékk kannað hvort strand Skeenu
hefði einhversstaðar verið fært í
bækur hjá opinberum stofnunum
hér heima, en svo var ekki. Sævar
Jóhannesson hjá Lögreglunni í
Reykjavík, sem er mikill áhuga-
maður um sögu Íslands í seinni
heimsstyrjöld, fann ekkert í dag-
bókum Reykjavíkurlögreglunnar
um strandið. Ekki eina einustu
færslu!“
Skeena grandaði
skipum Þjóðverja
Óttar segir að allt fram undir
þetta hafi manna á meðal verið á
floti ýmsar þjóðsögur um ástæður
Skeenu. „Flestar hafa sögurnar
hins vegar verið nokkuð fjarri
sanni. Ein var sú að skipverjar
hafi verið búnir að granda þýsk-
um kafbát hér sunnan við landið
og verið að halda upp á það með
því að hafa vín um hönd. Það sé
orsök strandsins. Sú saga er auð-
vitað fjarri sanni,“ segir Óttar og
bætir við að merkilega hljótt hafi
verið, allt fram á þennan dag, um
þennan atburð. Það hafi til dæmis
merkilega lítið umtal vakið þótt
Reykjavíkingar hefðu séð tundur-
spilli uppi í Viðeyjarfjöru. En
sakir samkomulags Þjóðstjórnar-
innar og hernámsliðs Breta hafi
fjölmiðlar ekkert greint frá
strandi Skeenu og hinu mikla af-
reki sem unnið var við björgun
skipverjanna.
„Ég ræddi þetta við Sverri
Þórðarson, sem í áratugi var
blaðamaður á Morgunblaðinu, og
minntist hann þess ekki að hafa
heyrt umtal um strand og því síð-
ur að skrifaðar hafi verið fréttir
um atburðinn,“ segir Óttar.
Nokkru eftir strandið var
Skeena dregin yfir Viðeyjarsund
og upp í fjöruna þar sem nú er
Sundahöfn. Þar var skipið bútað
niður í brotajárn, sem sett var í
hollenskt skip sem draga átti til
Skotlands. Hollenska skipið sökk
hins vegar úti fyrir Skotlands-
ströndum. Þar í söltum sjó hvílir
Skeena; tundurspillirinn happa-
sæli, sem grandaði mörgum þýsk-
um skipum og átti þar með
nokkurn skerf í að Bandamenn
höfðu Þjóðverja undir í orustunni
um Atlantshaf.
Eins og stórt skúbb
Óskadraumur sérhvers blaða-
manns er að koma með frétt sem
kemur hlutunum á hreyfingu - og
varpar ljósi á atvik eða málefni
sem legið hafa verið ósögð. „Í
þessari bók er fyrst núna sagt
heildstætt frá þessum atburði hér
á landi. Kannski má segja að hér
sé fyllt í eyðu í björgunarsögu Ís-
lendinga,“ segir Óttar og bendir á
að í fyrri Útkallsbókum sínum
hafi hann á annars kunnum mál-
um fundið fleti sem legið hafi í
þagnargildi. Það eigi meðal ann-
ars við í bókum um Geysisslysið á
Vatnajökli haustið 1950 og þegar
Goðafossi var sökkt úti fyrir
Garðskaga 1944. Í þessari nýjustu
bók sé hins vegar sögð saga sem
ótrúlega fáir hafi þekkt til
skamms tíma.
Gamli maðurinn og hafið. Peter Chance siglingafræðingur var einn
helsti heimildamaður Óttars og kom sérstaklega hingað til lands
vegna útkomu bókarinnar. Hér sést hann á skrafi við Svein M.
Sveinsson hjá Plús film, sem nú vinnur að gerð heimildamyndar
um strand Skeenu. Mynd: Sigurður Bogi Sævarsson.
Bókin nýja er ellefta Útkallsbók Óttars Sveinssonar, sem hér sést á skrafi við Hafstein
Hafsteinsson, fyrrverandi forstjóra Landhelgisgæslunnar. Mynd: Sigurður Bogi Sævarsson.
aegir10nov2005.qxd 30.11.2005 16:49 Page 32