Tímarit Máls og menningar - 01.12.1941, Blaðsíða 8

214
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
orð og forsetning, alveg einsog upp á, að hvenær og
lwers vegna voru í raun réttri liliðstæSur, þóað hið
fyrra væri spurnaratviksorð og tíðaratviksorð, en liið
síðara spurnarfornafn og forsetning, og að nokkurn-
veginn var óákveðið fornafn og nafnorð nákvæmlega
eins og nokkurs konar.
Voru þá til nokkur málfræðileg rök, er réttlælt gætu
það að rita kringum, hvenær og nokkurnveginn sam-
föst, en upp á, lwers vegna og nokkurs konar sundur-
laus eða öfugt? Engin slík rök gat ég fundið. Þetta mis-
ræmi, þessi mótsögn við lögmál tungunnar og lieilhrigða
skynsemi, þóað í litlu væri, olli mér alltaf nokkrum
óþægindum. En ég lét þetta þó slarka svona.
Svo har það við sumarið 1937, þegar ég var að skrifa
íslenzkan aðal, að þessi sögulega setning flæktist uppí
huga minn: Iiann gekk aftur fgrir konunginn.
Mér varð það þá í fyrsta sinni Ijóst, að þetta orða-
samhand gat haft tvennskonar merkingar. í fyrra lagi
gat það þýtt: Hann gekk afturfyrir hakið á konungin-
um. Og í öðru lagi: Hann gekk í annað sinn fvrir kon-
unginn. Jafnframt fann ég, að í fyrri merkingu setning-
arinnar voru atviksorðin aftur og forsetningin fyrir
greinilega runnin saman í liugsun og framhurði í eitt
orð með aðaláherzlu á aft. Þaraf leiddi, að í þessari
merkingu skyldi rita orðin sem eitt orð væri: afturfyrir.
En í síðari merkingunni væru þau aðgreind í hugsun
og framburði, liefðu bæði aðaláherzlu og ættu því að
vera rituð sem tvö orð væru: aftur fyrir. Síðan raktist
það smámsaman upp fjrrir mér, að nákvæmlega eins
væri ástatt um nokkurn fjölda orða af sama tagi, það
er atviksorð og forsetningar, er saman fara í orða-
samhandi.
En hvernig var hægt að skýra þennan mismun mál-
fræðilega? Það vafðist nokkuð fyrir mér, þartil ég fann
að lokum reglu eða lögmál, sem hljóðar þannig:
Þegar atvilcsorð, sem stendur næst á undan forsetn-