Tímarit Máls og menningar - 01.12.1941, Blaðsíða 46

252
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAB
lokið og tjaldið fallið, var ekkert eftir á sviðinu nema lík
hins franska lýðveldis.
★ ★
Það var þriðja lýðveldið í röðinni í hinni umhleypinga-
sömu sögu Frakklands. í fyrsta sinni reis það upp á örlaga-
stundum þjóðarinnar í septembermánuði 1792. Þá bauð
það allri Evrópu birginn, svo við sjálft lá, að álfán lægi
afvelta fyrir fótum þess. En eftir stórfellda pólitíska og at-
vinnulega lausnarstarfsemi, tók það að rotna í hinum
seyrugu vötnum forstjóratímabilsins og breyttist í bern-
aðareinræði Napóleons I. Nærri bálf öld leið frá krýn-
ingu bans fram til þess, er lýðveldið reisti aftur upp kamb-
inn. En því varð ekki langra lífdaga auðið, fjórum árum
siðar féll það fyrir atlögu ómerkilegs ævintýramanns,
Lúðvíks Napóleons. 1 tuttugu ár varð Frakkland að lúta
stjórn þessa ráðlausa barðstjóra. En þegar dýrð bans
slokknaði bjá Sedan, reis lýðveldi á nýjan leik upp úr
blóðugum valnum. Þelta lýðveldi var valdsstéttum Frakk-
lands enginn aufúsugestur. En því varð ekki vísað á bug,
þegar þrotabú Napóleons III. var gert upp. Raunar lamaði
franska borgarastéttin lífsstofn lýðveldisins, er kommún-
an í Parísarborg var brotin á bak aftur með öllum, þeim
skepnuska]), sem einkennir borgaralegar gagnbyllingar.
En konungsefnin af ættum Bourbona og Orleans böfðu
gengið sér svo til húðar, að ekki var um nema tvo kosti
að velja: borgaralegt lýðveldi eða alræði bersins. í sjö-
tíu ár slóð þetta lýðveldi af sér storma timans, unz
það féll við lítinn orðstir í gömlum járnbrautarvagni
í Compiégneskógi.
Lýðveldið er dautt. Lifi lýðveldið! Þriðja lýðveldi Frakk-
lands er gengið til feðra sinna og á ekki þaðan afturkvæmt.
En það var aldrei lýðveldi franskrar alþýðu, enda þótt bún
liefði ein losað það úr burðarliðnum. Ennþá hefur lýð-
veldi hennar ekki náð að holdgast í veruleika sögunnar.
Þó befur bún barizt fyrir lýðveldisbugsjón sinni í fjórum
byltingum. Hún befur orðað hana á ýmsa lund. Árið 1848