Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Side 43

UM MAXÍM GORKÍ
223
uppúr 1930. Fasisminn var aljjjóðleg stefna, sem beindist fyrst og
fremst gegn hinum róttækari stjórnmálaflokkum og samtökum
verkalýðsins í sérhverju landi, en í utanríkismálum Jjektust fasistar
allra landa af hatri sínu á ráðstjórnarskipulaginu í Rússlandi. En
hatrið gegn róttækri verklýðshreyfíngu í eigin landi annarsvegar
og hatrið gegn rússneska ráðstjórnarskipulaginu að því er snertir
utanríkismál, þetta tvent eru fyrstu og síðustu einkenni sanns fasista.
Maxím Gorkí lýsti fasismanum á sígildan hátt með þeim orðum að
þessi stefna væri „afkvæmi hinnar borgaralegu menníngar á upp-
lausnarstigi og rotnunar“; liann væri „krabbamein hennar“. Hann
gerði mikinn mun á borgarastéttinni einsog hún birtist á uppgángs-
skeiði sínu sem framsækin stétt, bæði á undan byltíngunni frönsku
og ekki síður á blómaskeiðinu sem hún átti sér í ýmsum löndum
upp úr Jieirri byltíngu, og var fullur viðurkenníngar á ýmsum menn-
íngarlegum afrekum sem vissulega áttu tilorðníngu sína að þakka
uppkomu þessarar þjóðfélagsstétlar. En hann benti einnig á hvernig
borgarastétt nútímans er í hnignun, vill þó alt til vinna að upj)halda
því Jjjóðfélagi sem hún hefur skapað handa sér, ásamt sérréttindum
sínum og fríðindum. Til að bjarga þjóðfélagsskipun sinni undan
uppivöðslu alþýðunnar afhenti borgarastéttin í æ fleiri löndum
Evrópu öll völd í hendur Jseirra glæpamannafélaga sem nefnast fas-
istar, „en þeir hafa síðan“, segir Maxím Gorkí, „drotnað yfir henni
með samskonar siðlausri harðýðgi og borgarar ítölsku borgrikjanna
yfir málaliði sínu á miðöldunum.“ Hann greinir þess ömurleg dæmi,
hvernig borgarastéttin í fasistalöndunum horfir með jafnaðargeði,
jafnvel ánægju, á fasistana misþyrma öreigastéttinni, „lætur meira
að segja afskiptalaust að þeir ofsæki rithöfunda og vísindamenn og
geri þá landræka, og þó eru þetta fulltrúar þeirrar sömu menníngar
sem borgarastéttin vegsamaði fyrir skemstu og taldi sér heiður að
hafa skapað.“
Maxím Gorki er ljóst, um það bil sem fasisminn er farinn að bera
ægishjálm yfir löndunum, að alþýða í Vesturevrópu hefur verið seld
undir stjórn manna sem mist hafa alt skynsamlegt vit; að sá glæpur
er ekki til sem þessir nýtízku stjórnarar skirrast við að fremja, og að
takmörk finnast eingin fyrir Jrví hve miklu blóði þeir eru fúsir að
úthella. Hann sér ljóst þegar frá byrjun hvað uppkoma fasismans