Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Síða 61

GILS GUÐMUNDSSON:
GÍSLI BRYNJÓLFSSON
og febrúarbyltingin 1848
1
Saga 19. aldarinnar er lærdómsrík og merkileg. Aldrei fyrr höfðu
slíkir sviptibyljir umbrota og byltinga skollið yfir vestrænar þjóðir.
Fólkið var að vakna. Það tók að nudda úr augum stýrur miðalda-
svefnsins og krefjast mannsæmandi lífskjara. Hvað eftir annað
brutust út harðvítugar uppreisnir. Heil ríki, gömul og gróin, Iéku
á reiðiskjálfi. Væri á einum stað hafin barátta gegn hinum drottn-
andi stéttum, breiddist hún sem eldur í sinu út um alla álfuna og
hafði áhrif í hinum fjarlægustu löndum. Jafnvel ísland, sem var
allra landa vesalast og afskekktast, fór ekki varhluta af þessum hrær-
ingum. Hverju sinni sem stórtíðindi gerðust úti í Evrópu, bárust
eftirómarnir hingað og urðu til að eggja og hvetja djörfustu sonu
þjóðarinnar. Og afturhaldstímabilanna gætti hér einnig. Þá þrengd-
ist andrúmsloftið og doði færðist yfir alla framfarabaráttu.
Þegar alda stjórnarbyltingarinnar miklu í Frakklandi var hnigin
til grunna, kom afturkastið. Fyrst Napóleonstímarnir með endalaus-
um styrjöldum og óþrotlegum hörmungum í flestum löndum álf-
unnar. Og þótt Napóleon væri steypt af stóli, tók ekki betra við.
Næsta tímabil hefur verið kennt við „Sambandið helga“, sem svo
nefndist. Að því sambandi stóðu þjóðhöfðingjar flestra stórvelda
álfunnar. Sjaldan höfðu svo samvaldir skálkar setið á veldisstólum,
sem á þessum árum. Hver nýtileg hugsun var fordæmd, öll and-
staða gegn vilja einvaldanna brotin niður með harðri hendi. Hvers
konar framfara- og menningarviðleitni mátti heita drepin í dróma.
Andrúmsloft allt var með þeim hætti, að hver frjálslynd hreyfing,
hver vilji til umbóta, hlaut að tærast upp, kafna, verða að engu.
Heima á íslandi ríkti deyfð yfir öllu. Sjaldan hefur þróttleysi
16