Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Síða 69

GÍSLI BRYNJÓLFSSON
249
„Hvernig geta menn búizt við, að almennt sé ritað vel á íslenzku,
meðan þeim, sem eitthvað eiga að læra strax frá barnæsku er kennt
að hugsa á öðru máli, meðan ekki einu sinni algcngustu skólabæk-
ur, til að mynda sagnfræðis og landaskipur.arfræðis bækur, eru svo
til á íslenzka tungu að vel megi brúka þær í skólum? Eða hvernig
geta menn yfir höfuð búizt við, að mál ánauðugrar þjóðar sé í
blóma? Það sést hér sem víðar, að málið er eins og mennirnir;
ánauðin drepur úr mönnum allan hug og dug og um leið deyr og
visnar málið — en útvegið oss frelsi aftur og málið mun strax
verða gott, því íslenzkan er alltaf enn ágæt í eðli sínu. Hér var ei
verið að meina til neins harðs þrældóms, því í honum hafa íslend-
ingar aldrei átt, en þessi hæga, deyfandi ánauð, sem læðist eins og
eiturnaðra inn í sálirnar, og smátt og smátt sýgur burtu bæði merg
og blóð — og það svo menn varla viti af — hún er langtum háska-
legri; því veruleg harka drepur annaðhvort gjörsamlega undireins,
eða hún knýr menn til að rísa upp, og þá vinna menn þó annaðhvort
eða falla til fulls.“
3
Enda þótt útgáfa Norðurfara hefði verið ákvörðuð áður en
febrúarbyltingin brauzt út, ber fyrri árgangurinn augljós merki
þeirra umbrota, sem fram höfðu farið í hinum sjóðandi norna-
katli Evrópu. Birtist þar löng grein eftir Gísla, sem ber nafnið:
Frá Norðurálfunni 1848, og fjallar um hina andlegu jarðskjálfta,
sem orðið höfðu þetta ár. Greinin lýsir vel hinu óþolandi ástandi,
sem skapazt hafði í flestum löndum álfunnar undir handarjaðri
einveldis og harðstjórnar. Síðan er skýrt frá samtökum hins rétt-
indalausa fjölda, og er samúð höfundarins öll þeim megin. Þó skín
greinilega í það á einum stað, þar sem rætt er um byltinguna í
Frakklandi, að sameignarmenn, er höfundur nefnir svo, fari nokkuð
geyst og geti stafað af þeim háski. Þótt megintilgangur þeirra sé
góður og æskilegur, verði það að teljast hæpið mjög, að stefnan
sé framkvæmanleg. Þessir menn vilji, að allir eigi allt að jöfnu, og
hverjum sé það í té látið, sem hann þarfnist, en slíkt muni hægar
ort en gjört. Á hinn bóginn telur Gísli ekki nema eðlilegt, að upp
rísi gjörbreytingaflokkar. Um það efni farast honum orð á þessa
leið: