Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Qupperneq 95

HAGNÝTING KJARNORKUNNAR
275
til plánetnanna í sólkerfinu. Kjarninn er því aS rúmtaki langminnst-
ur hluti frumeindarinnar og sízt meiri en sólin af rúmtaki alls sól-
kerfisins. I þessum óumræðilega smáa kjarna er hins vegar lang-
samlega mest efnismagn frumeindarinnar. Það er því skiljanlegt, að
efninu er sérstaklega fast saraan þjappað í kjarnanum, og er hann
þó yfirleitt talinn gerður af misjafnlega miklum fjölda ýmiss konar
smáeinda. Til þess að binda þessar smáeindir svona óskaplega þéít
sainan, þarf vitanlega geypilegt orkumagn, og þetta mikla orkumagn
hlýtur nú að losna úr læðingi, ef það tekst að kljúfa kjarnann eða
sundra kjarneindunum.
Það var enskur eðlisfræðingur, Ernest Rulherford að nafni, sem
fyrstur manna sýndi fram á, að kljúfa mætti frumeindarkjarnann.
AðferÖ hans var sú að láta a-geisla þá, sem frumefniö radíum gefur
frá sér, dynja á einhverju tilteknu efni, lil dæmis lofttegundinni lyfti,
öðru nafni köfnunarefni. Eftir hæfilega langan tíma hafði lyftið
breytzt í ildi, sem er annað frumefni. Þetta varð ekki skýrt öðru vísi
en svo, að «-geislarnir hefðu breytt eðli lyftiskjarnanna, en til þess
tíma höfðu frumeindakjarnarnir reynzt óbreytanlegir, hvernig sem
að væri farið. Tilraunir Rutherfords þóttu hvarvetna merkilegar, og
eðlisfræðingar víða um heim tóku nú að rannsaka breytingar þær,
sem orðið geta á frumeindakjörnunum fyrir áhrif a-geisla. AS vísu
reyndust þeir ekki færir um að kljúfa frumeindakjarnana í raun og
veru eða sundra þeim, heldur aðeins að kvarna smáagnir utan úr
þeim, en það kom þó í ljós, að hvert sinn, er þetta gerðist, losnaði
æðimikil orka úr læðingi. Eðlisfræðingar þóttust nú sjá, að ef tak-
ast mætti að brjóta frumeindarkjarnann til agna, en ekki aðeins
kvarna utan úr honum nokkrar smáagnir, þá mundi losna stórum
meiri orkuforði. Það reyndist auðvelt að reikna, hversu mikill sá
orkuforði mundi verða, og alkunnugt er það skýringardæmi, að í
einurn pela af vatni sé meira en næg kjarnorka til að knýja stórskip
yfir þvert Atlanzhaf, ef rnenn kynnu að leysa hana úr böndum og
beizla síðan. a-agnirnar, sem radíumefnið geislar frá sér, reyndust
hvergi nærri nógu öflug skeyti til að losa um alla þessa orku, en það
virtist liggja í augum uppi, að vandinn væri leystur, ef unnt reyndist
að finna efnisgeisla, sem færu nægilega hratt, hefðu nógu mikla
flugorku lil að vinna á kjarnanum. En “-geislarnir, sein stafar frá