Tímarit Máls og menningar - 01.05.1947, Blaðsíða 60

50
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Nú er að vísu ekki svo að skilja, að það sem nokkurn veginn
mundi jafngilda samfylkingu allra flokka, væri með öllu óþekkt
fyrirbæri í borgaralýðræðisríkjum. I Englandi sat til dæmis þjóð-
stjórn að völdum stríðsárin, og um raunverulega stjórnarandstöðu
var alls ekki að ræða. Beatrice Webb telur, að þetta fyrirkomulag
hafi jafngilt reglulegu eins flokks fyrirkomulagi (Soviet Commun-
ism, útg. 1944, XXX. bls.). Þeirri athugasemd, að hér hafi verið
að ræða um fyrirbæri, sem hafi verið afsakanlegt á stríðsárunum, en
ekki gæti talizt lýðræðislegt á friðartímum, má svara með því að
benda á það, að svo málsmetandi fulltrúi borgaralýðræðisins sem
Winston Churchill, forsætisráðherra nefndrar þjóðstjórnar, ætlað-
ist til, að þetta skipulag héldist enn um nokkurra ára skeið eftir lok
styrjaldarinnar, þó að hann fengi því að vísu ekki ráðið. Enginn
hinna borgaralegu áróðursmanna hefur heyrzt láta í ljósi hneykslun
yfir því, að þetta hafi verið ólýðræðislegt fyrirkomulag eða að
Churchill hafi sýnt einræðishneigð með fyrr nefndri tillögu sinni.
Það sýnir, að flokkakreddan (trúarsetningin um skilyrðislausa
nauðsyn flokkabaráttu og stjórnarandstöðu á þingi) er þeim raunar
ekki heilög, nema þar sem hún hentar áróðurstilgangi þeirra.
Hér mætti athuga stuttlega þá alkunnu staðhæfingu, að Stalín
forsætisráðherra sé einræðisherra í Ráðstjórnarríkjunum. Um þetta
segir Beatrice Webh í fyrr nefndri bók (XIX.—XX. bls.): „Stalín
. . . er löglega kosinn fulltrúi fyrir eitt af kjördæmum Moskvuborg-
ar til Æðstaráðs (þings) Ráðstjórnarríkjanna, og sú samkunda hef-
ur aftur kjörið hann einn af 30 meðlimum forsætis Æðstaráðs, sem
ber ábyrgð gagnvart þinginu sjálfu. Þetta forsæti skipar ríkisstjórn-
ina og ákveður stefnu hennar milli þinga. Forsætisráðherra þessarar
stjórnar hafði Molotov verið árum saman og frá 1939 einnig utan-
ríkismálaráðherra. Stalín, sem verið hafði aðeins óbreyttur með-
ili forsætis Æðstaráðs, tók að sér embætti forsætisráðherra og land-
varnaráðherra sumarið 1941 með samþykki forsætisins, er honum
þótti ískyggilega horfa vegna sóknar Þjóðverja austur Úkraínu, en
Molotov hélt embætti utanríkismálaráðherra. A nákvæmlega sama
hátt og af sams konar styrjaldarástæðum gerðist Winston Churchill
forsætis- og landvarnaráðherra með samþykki neðri deildar brezka
þingsins, en Chamberlain, fyrrverandi forsætisráðherra, hélt eftir