Tímarit Máls og menningar - 01.05.1948, Síða 87

UMSAGNIR UM BÆKUR
77
þessarar ungu stúlku gegn þeim sundurleitu áhrifum sem hún verður fyrir í
höfuðstaðnum. Bókin er framar öllu spegilmynd samtíðar okkar allra eins
og hún kemur höfundi fyrir sjónir; mynd sem er málnð sterkum litum nú-
tímalistar, í tækni sinni í ætt við kvikmynd: atburðunum ekki lýst í óslitinni
röð, heldur í meitluðum svipmyndum sem gæða persónurnar holdi og blóði
og fellast smátt og smátt sarnan í heildarmynd af þjóðfélagi, af sérstöku
menningarástandi. Tækni Halldórs er orðin svo mikil að honum tekst að ná
þessum áhrifum með ótrúlega einföldum hætti; með örfáum en Ijóslifandi
persónum skapar hann mannleg samskipti, atvik og viðburði, sem við könn-
umst við eða getum hugsað okkur, en um leið lætur hann lesandann renna
grun í hin dýpri rök sem eru hulin undir yfirborði atburðanna, í það sam-
hengi mannlegs félags sem er undirrót hegðunar okkar og viðbragða.
Unga stúlkan með nafni vizkufuglsins er ímynd óspilltrar alþýðu, þeirrar
alþýðu sem er það sem hún vinnur sjálf, seni þráir að verða að manni, kunna
eitthvað, geta eitthvað sjálf, eins og Ugla kemst að orði. Hún hefur sitt brjóst-
vit, sína eðlisávísun, sem segir henni hvar í flokki hún skuli standa; hún
hefur jarðsamhand, eins og Búi Árland er látinn segja. Baksvið hennar er
dalurinn sem er að fara í eyði, afdalafólkið af ætt Bjarts í Suntarhúsum,
mennirnir sem lifa eins og í álögum, lifa og ala upp börn sín, þótt sannað
verði með reikningslist að það sé ekki hægt. Andspænis henni stendur Búi
Árland, fulltrúi hins glæsilegasta í borgarmenningunni, fallegur, gáfaður,
. menntaður, stórríkur og voldugur. En glæsileiki lians er eins og kölkuð gröf;
hann var „of lángmóður af sólbreyskju góðra daga til að hafa áhugamál, of
mentaður til þess það biti á hann nokkur ásökun, áleit mannlífið innantóman
skopleik, og þó öllu heldur slys; og leiddist.1' Ilann hefur misst trúna á það
skipulag sem hann á stöðu sína að þakka, trúna á sjálfan sig og framtíð
mannkynsins. Hann er „skilorðsbundinn á móti kommúnisma", en efast þó
ekki um að liann sigri, og hefur því ekkert við það að athuga að Ugla hallist
að þessari stefnu. Hann svíkur meira að segja fjokk sinn í smámáli henni til
þægðar, því að í henni liefur þessi heimsmaður eygt þá björgun eina sem ef
til vill gæti frelsað líf lians, sem er orðið honum einskis nýtt. Tilgangsleysi
borgaralegrar menningar í sinni afskræmislegustu mynd kemur fram í börn-
nm þessa glæsimennis, og afskipti Uglu af þeim eru einhverjir beztu kaflar
bókarinnar, í senn beisk skopmynd og átakanlegur barmleikur.
Líf Uglu í höfuðborginni sveiflast milli tveggja skauta: lúxusheimilis Búa
Árlands og húss organistans. Andstæðurnar milli þessara húsa og fólksins í
þeim notar Halldór af mikilli kontrapunktiskri snilld. Organistinn og Búi
Árland eru skólabræður, en organistinn liefur notað gáfur sínar til þess að
göfga og fullkomna persónuleika sinn. unz liann er orðinn heimspekingur
„ofar guði og mönnum", sem skilur öll vandamál og skoðar þau frá sjónar-
hóli eilffðarinnar. Hann trúir þrátt fyrir allt á framtíð mannkynsins:
„En til er ein hnggun og hún er sú að maðnrinn getur aldrei vaxið
frá nauðsyn þess að lifa í hagkvæmu samfélagi. Það er alveg sama