Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 36

98
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
segja, hún er kölluð almenn sögn úr Borgarfirði. Það er ekki ástæða
til að halda að átján hellismenn hafi nokkurntíma vikið úr Surtshelli
eftir að þeir tóku þar hús á Surti sjálfuin og settust upp einhverntíma
á tímabilinu milli Þorbjörns holbarka og þeirra manna er kunnu sögur
að segja Sturlu Þórðarsyni. Aðeins hafa þeir tekið myndbreytíngum
og feingið dauðdaga ýmsrar tegundar, þar á meðal breyst úr víkíng-
legum fornhetjum í hólastúdenta, alt eftir því hvað þótti mest í munni
á hverjum tíma, og skift um nöfn eftir því sem nafnatíska breyttist í
landi. í hinni almennu sögn úr Borgarfirði, bókfestri á nítjándu öld,
eru hellismenn átján sem sagt orðnir jafnmargir hólasveinar, og lögð-
ust út af því þeir drápu kellíngu á staðnum, settu hana lifandi inní snjó-
kellíngu, segja borgfirsk munnmæli enn í dag: ekki var nú hreystiverk-
ið stærra. Upphaf slíkrar sögu virðist að minsta kosti benda til að
fornkappasögur hafi verið lækkaðar í verði í landinu um það bil sem
þarna var verið að skálda, og komin heldur lágkúra í altsaman, en
varla er sagan mjög úng í þessari mynd úr því hólasveinar tróna þar.
Altönnur nafnasamstæða fylgir sögunni nú en í Landnámu, og ræður
hér nafngiftum sú tilhneigíng borgfirðínga til kerfunar, að gera sem
flest örnefni, þau sem dregin eru af mannanöfnum, að áfánga þar sem
einhver átján hólasveina, útilegumanna í Surtshelli, hafi verið drepinn.
Hafa borgfirðíngar elt suma stúdentana heilar dagleiðir norður á Arn-
arvatnsheiði og Tvídægru til að kvista þá.
Þeir hellismannaforkólfar Landnámu, Auðunn og Þórarinn, eru nú
tröllum týndir, en fimtán ný nöfn talin, -— ekki átján, því þó þjóðsaga
geri ráð fyrir átján af einhverju tagi, hirðir hún ekki að telja nákvæmt,
hefur ekki tölvísleg áhugamál. Nöfn hinna síðari hellismanna eru
dregin af örnefnum í héraðinu er svo heita: Þorvaldsháls, Geiraldar-
gnípa (á Arnarvatnsheiði), Atlalækur, Ásgeirsbrunnur, Þiðrikstjörn,
Þórishóll, Böðvarshaugur (á Tvídægru), Vilmundarsteinn, Gunnlaugs-
höfði, Sveinsteigur, Þormóðslækur, Krákslág, Gíslabrekka, Mundaflöt
og loks Eiríksgnípa þángað sem Eiríkur fór á handahlaupuin, — en
handahlaup eru af ástæðum mér ókunnum sérstök íþrótt útilegumanna,
og nota þeir þessa aðferð við að hlaupa uppá fjöll og jökla eða útí
þoku, ekki síst þegar búið er að höggva af þeim fæturna; Gísli Kon-
ráðsson og fleiri góðir menn útskrifuðu meira að segja Fjallaeyvind
í þessari íþrótt.