Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 37

LÍTIL SAMANTEKT UM ÚTILEGUMENN
99
Ekki veit ég hvað ráða má af mannanöfnum þeim sem fyrir koma í
þessum örnefnum er talin voru, að minsta kosti ekki mikið um útilegu-
menn. Þau líta út fyrir að vera frá ýmsum tímum, sum geta verið all-
forn, önnur varla, enn önnur að minsta kosti ekki eldri en nöfnin sem
þau eru kend við, t. d. vilmundarnafnið sem fyrst er talið stínga sér
niður á tólftu öld, eða Mundi sem talið er úng styttíng. Um örnefnið
Eiríksjökul vita menn að það er ekki fornt, ætli það gegni ekki sama
máli um Eiríksgnípu og þarafleiðandi um Eirík. Um önnur örnefni
sem þjóðsagan um hellismenn hefur innbyrt er víst óhætt að fullyrða
að þau gætu verið frá hvaða tíma landssögunnar sem væri. í þessari
borgarfjarðarþjóðsögu gæti bólað á einni nafnasamstæðunni enn, og
með mjög sérstökum blæ, þar sem þeir eru Valnastakkur og Fjögra-
maki, gæti verið leifar einhverrar gleymdrar sögu.
Eitt er nokkurnveginn víst, nöfn þessi frá ýmsum tímum og með
ýmsum blæ, hvort heldur þau standa í þjóðsögunum eða Landnámu,
veita aungva vitneskju um útilegumenn í Surtshelli né sagnfræðilega
staðfestíngu á veru þeirra þar.
5. Surtshellir.
Nú þó útilegumannasögurnar sjálfar segi lítt eða ekki til um hvort
mannabygð hafi í raun réttri einhverntíma verið í hellinum Surti, og
þó sú verði raun á að sagan um átján reyfara, hvort heldur hún er
teingd Surtshelli eða öðrum stöðum, verði þeim mun ótrúlegri sem
hún er betur athuguð, fer hinu vitaskuld jafnfjarri að hún afsanni
nokkuð um bygð í hellinum. Enda vill nú svo vel til að hellirinn er
sjálfur óljúgfróðastur vottur þess að hér hafa menn bygt og átt eigi
allskamma viðdvöl, þó um hitt verjist hellirinn allra frétta, hvað manna
þar hafi verið að verki. Og meðan einginn er þar til frásagnar nema
þetta hljóða vitni er mönnum vitanlega frjálst að trúa því sem þeim
þykir líklegast, hvort þeir vilja ímynda sér að þar hafi starfað Surtur
jötunn, víkíngar eða hólastúdentar — eða í versta falli einhverjir frið-
menn svo yfirlætislausir að jafnvel þjóðsagan hafi ekki getað gert sér
mat úr þeim.
Surtshelli, þeim hluta hans sem geymir leifar mannabygða, hefur
svo oft verið lýst, og auk þess það margt manna vitjað hans, einstak-