Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 44

106
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
aðir til aldar. Fornsögurnar fjalla þannig um ýmsar tegundir yrkis-
efna og ímyndana sem sótt hafa á þjóðina frá því hún kom í landið
og jafnvel fyr, stundum meira að segja laungu fyr, og þó kanski aldrei
verið henni hugleiknari en á ritunartíma sagnanna; en þær fjalla líka,
einsog nokkrir bestu fræðimenn vorir hafa sýnt, um efni sem mega
heita ný á þeim tíma sem ritað er, eða þá að minsta kosti séð í nýu
ljósi, endurnýuð og sköpuð upp samkvæmt smekk aldar þeirrar sem
ritað var á og þeirra sérstöku höfunda sem héldu á penna í það og það
skiftið.
Víkjum nú dálítið að Grettis sögu einusinni enn.
Eingar sannanir eru um það, og fáar líkur, að sögur þær sem í
Gretlu standa um Gretti hafi geymst í munnmælum nokkuð svipaðar
því sem þar segir. Við sjáum afturámóti, m. a. af öðrum fornsögum,
að í Gretlu hafa verið samanskrifaðar alskonar húsgángssögur sín úr
hverri áttinni og heimfærðar uppá Gretti, en þarfyrirutan hafa ýmsar
aðrar sögur verið á gángi, meira að segja bundnar nafni hans, sem ekki
hafa hlotið náð fyrir augum gretluhöfundar, þarámeðal sögurnar úr
„frumgretlunni" Grettisfærslu, eða hann hefur ekki kunnað þær, svo
sem sögur af vist Grettis í ýmsum stöðum; auk þess sem þjóðsagan um
Gretti hefur haldið áfram að lifa sjálfstæðu lífi í landinu jafnt þó
Grettis saga væri skrifuð, nýar og nýar grettissagnir haldið áfram að
myndast og grettiskviðlíngar að verða til, þarámeðal rímur af Gretti
fleiri en einar (ég veit um þrennar, má vera að til séu fleiri).
En þó gretluhöfundur hafi að einhverju leyti forkastað þeim grettis-
skáldskap sem til var í landinu á undan honum og gert sitt til að ráða
niðurlögum ýmsra eldri jijóðsagnahugmynda um söguhetju sína, kost-
andi kapps eftir aldartísku að gera hann raunsæilegri en verið hafði
í tröllasögum og flimtankvæðum, þá verður samt eingin sú frásögn
fundin í Gretlu, sem ekki ber með sér að hún sé skáldskapur. í Grettis
sögu finst hvergi frá sagt sennilegu atviki í þeim skilníngi sem raunrýni
mundi taka gilt, enda alt sem til þess bendir að fremur hafi vakað
fyrir gretluhöfundi að gera æfintýri sennilegt en skrifa sagnfræði.
Hann getur ekki gert að því þó síðar hafi á Islandi orðið til heilabú
sem kunnu ekki greinarmun á sagnfræði og skáldskap. Og sem góður
skemtisagnahöfundur leitast hann einnig við að gera yrkisefni sitt
nokkurnveginn sjálfbjarga innan þeirrar umgerðar sem hann setur því.