Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 52

114
TÍMARJT MÁLS OG MENNINGAR
þáttar, gerir sér far um að skapa þar ókomnum atburðum sennileik.
Hann lætur bændur í Skagafirði selja Þorbirni aungli mestalla Drángey
og er það í skilmálunum að Aungull annaðhvort drepi Gretti eða komi
honum á burt. Bindst Aungull þannig fyrir við bændur um dráp
Grettis. Orsök þess að Aungull verður til verksins er með öðrum orð-
um sú að þetta er skilyrði í kaupsamníngi um Drángey. Því miður er
raunsæisaðferðin oft slyppifeingari en ómeingað æfintýrið: það gleym-
ist nefnilega að gera sennilegt hver akkur bændum sé í því að Grettir
verði drepinn í eynni, eða komið burt þaðan, úr því þeir eru búnir að
selja hana og eiga þar ekki framar neitt í húfi.
Eftir þetta má segja að höfundur gefi raunsæisaðferðina að mestu
uppá bátinn um sinn, aðdragandinn að drápi Grettis gerist allur á veg-
um töfrahyggjunnar og samkvæmt lögum þjóðsagna um fjölkyngi,
atburðirnir verða háðir þessari einkennilegu sambræðslu tilviljunar og
forlaga, þessum sérkennilega leik æfintýrisins að andstæðum, alt sem
gerist verður meira eða minna óskiljanlegt og óhugsanlegt nema frá
ókristilegum sjónarmiðum skapatrúar þeirrar sem fornsagnahöfundar
vorir játtu í hjarta sínu: fyrst er rúnakeflið, síðan geigar öxin, Glaum-
ur þrjóskast við að draga upp stigann daginn sem Aungull siglir framí
eyna, en sefur í stórviðri og kulda heilan dag framá klettinum uns til-
ræðismenn eru komnir upp. Framhaldið hefur mjög á sér svip miðalda-
myndlistar einsog títt er um margt hið snjallasta í fornsögum vorum;
verða þá náttúrleg hlutföll skilmálalaust að víkja fyrir lögum sem þar
eru æðri, raunsennileikinn fyrir áhersluatriðum hetjuskáldskaparins:
pilturinn Illugi ver gegn her manns dyr kofans, sem reyndar má ekki
gleyma að kalla skála, loks sjá tilræðismenn sér ekki annað sýnna en
fara uppá „skálann“ og rjúfa þekjuna — sígild aðferð í fornum sögum
þegar líkt stendur á, loks upphefst ein þessara fastmótuðu orustulýsínga
íslendingasagna, með því afbrigði að hér berst hetjan helsjúkur gegn
ofurefli liðs, kvistar að vísu rífan hluta þess einsog spýtukalla, en hlýt-
ur þó seinast að láta lífið. Að Gretti dauðum fara þeir að basla við
að ná saxinu úr greip hans, átta menn reyna sig á þessari þraut en
kemur fyrir ekki, uns tekið er það ráð að höggva af höndina o. s. frv.
Hvort unt sé að búa í Drángey til lángframa, segjum altuppí þrjú ár,
án þess að njóta skipulagðrar hjálpar úr landi og friðsamlegra viðskifta
við héraðsmenn, legg ég undir dóm raunhygginna manna sem kunnir