Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 63

LÍTIL SAMANTEKT UM ÚTILEGUMENN
125
mót eru eina fólkið frá upphafi íslandsbygðar sem vitað er um að gert
hafi íslandsöræfi að heimili sínu öðrum þræði í meira en þrjátíu ár.
Þegar hillíngum þjóðtrúar og æfintýra sleppir standa þessi hjón ein
eftir á íslandsöræfum, tvær raunverulegar manneskjur. En ein griðka
gerir aungvan dans, segir máltækið, og það er Birni Gunnlaugssyni
ljóst þegar hann ítrekar í grein sinni að varla sé hægt að tala um úti-
legumannabygð á tilteknum stað, Eyvindarveri, „þó þessi eini maður
með konu sinni hafi dvalið þar um tíma“. Þessi sama niðurstaða gildir
um allar aðrar útilegubygðir í öræfum.
Dvalarstaðir Eyvindar ýmist einsamals eða í félagi við Höllu eru
furðumargir kunnir á hálendinu; ýmsra þeirra sér þó ekki leingur
merki, svosem vistarveru hans á Arnarvatnsheiði, en þar er hann talinn
hafa legið fyrst úti, og kanski oftar en einusinni; til er Eyvindarhola í
Hallmundarhrauni suðaustur af Reykjavatni, en ekki veit ég gerla
hvort hún er sannsögulegur bústaður hans. Eins er á Hveravöllum, þar
sjást aungvar rústir af eyvindarkofa að því er túngnamenn fullvissuðu
mig um eftir að ég hafði sjálfur gert þar árangurslausa leit; í ótrygg-
um heimildum segir að Eyvindur hafi verið tekinn þar 1764 — ásamt
Arnesi, og það eitt er nóg til að gera þá sögu hæpna, því vafasamt er
hvort Arnes hefur nokkurntíma séð Eyvind auk heldur meir. Afturá-
móti eru ekki alhorfin ummerki bæar þess sem þau hjón áttu í Arnar-
fellsmúlum undir Hofsjökli og Brynjólfur sýslumaður Sigurðsson í
Hjálmholti lét brenna fyrir þeim 1762. En um bústað þann sem nú var
talinn er til gleggri frásögn en aðrar vistarverur Eyvindar, skýrsla um
skoðunargerð sem sýslumaður lét fram fara á bænum, og er hún al-
þekt og margprentuð. í þessum bæ þeirra hefur verið samankomin bú-
slóð einsog minst verður komist af með á Islandi, og þó varla minni en
tíðkast hefur alment með kotúngum. í skýrslunni eru taldir hlutir einsog
askar, diskar, mjólkurtrog, smiðjubelgur, skæri, snældusnúðar og fleiri
áhöld ýmiskonar, fatnaður, þarámeðal gul prjónapeysa með látúns-
hnöppum, fiður í skjóðu, bandhnyklar úr vorull, Gísla postilla og Jóns
Arasonar passíuprédikanir osfrv. Þetta er eitthvað búmannlegra en
þegar Grettir anar uppá jökla með ekki aðrar föggur en „ketil og elds-
virki“. Forði hjónanna utanhúss var meðal annars þrjátíu kapla viðar-
köstur og í honum sjötíu og þrjú sauðarföll, mest fullorðnir sauðir, auk
ýmsra annarra vista, og er af þessu ljóst að snjóskum manni gat í