Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 109

SVAR VIÐ RITDÓMI
171
J. G. ul. talar um rangar og ónákvæmar frásagnir af læknisaðgerðum Schleisn-
ers, og kemur með nokkrar glefsur úr skýrslum úr riti dansks læknis, J. Thomsen.
Fæst af þessu raskar nokkru því, er í Eyjasögu stendur, er styðst viS góSar heim-
ildir. J. G. 01. segir aS bamadauSinn hafi veriS minnstur hjá kaupmönnum, sem
er ekki aS undra, því þeir voru hér um þessar mundir einn eSa enginn, sem aS-
setur höfSu. Bændur voru hér langfjölmennasta stéttin og jafnframt allir sjómenn,
var því eSlilegt aS mest bæri á bamadauSanum hjá þeim. Um þetta og svipaS má
fræðast af ádeiluhöf. FjósbaSstofur voru eigi hér, en aS vísu innangengt oft úr
bæjardymm í fjósin. Orfá stífkrampa tilfelli hafa komiS hér fyrir í seinni tíS, en
þaS er ekkert sérstakt fyrirbrigSi fyrir Eyjarnar. A3 endingu vil ég góSfúslega
biSja lesendur mína aS bera frásagnir Eyjasögu um þessi mál saman viS bækur
Schleisners sjálfs, er vísaS er til, sem og viS aSrar prentaSar heimildir, er þama
getur. Og ýmislegt er þama munnl. frásagna frá fólki, er ýmist sjálft mundi fram
eSa heyrði aSra segja frá og bar ekki á milli. Munu þeir þá sjá hve lítiS og létt-
vægt þaS er, sem J. G. Ól. færir fram.
Þjóðfélagslýsingar. Hér hefur J. G. Ól. einnig mikiS út á efnisskipunina aS
setja. Ég vil benda á, aS í niSurlagi kafla meS fyrirsögninni sögulestrar eru taldir
upp fræSimenn og skáld.
I Eyjasögu er getiS fyrstu blaSanna, er þar komu út og nokkurra síSari. BlaSa-
útgáfan hófst 1917. Upptalning blaSanna er langt frá því aS vera tæmandi. Hér
er verkefni, er bíSur seinni tíma. Til blaSaútgáfu gat ekki talizt fjölritaS lítiS
hlaS eða fréttamiSi, er kom út nokkrum sinnum.
Herfylkingin. Árangurinn af starfi hennar og þeirri vakningu, er komst á staS,
en ekki af heræfingunum einum er J. G. Ól. stagast á, var viSurkenndur af sam-
tímamönnum, sjá ummæli blaSa á Akureyri og Reykjavík frá þeim tímum. Er
eigi hægt aS hrekja þaS, aS þá hafi og hafizt fyrsta bindindisstarfsemin í Eyjum.
Vissulega á Kohl þakkir skiliS fyrir starf sitt og eigi síSur, þó eigi væri hann af
hérlendum uppruna.
Fuglaveiðar og eggjataka. I Eyjasögu er því haldiS fram meS réttu, aS gott
skipulag hafi hér veriS á fuglaveiSum, aS minnsta kosti í seinni tíS. Þetta segir
J. G. Ól. vera rangt og talar um stórfellda rányrkju, unz fuglaveiSasamþykktir
komust á. Ég ætla aS upplýsa, aS þær giltu þó aSeins um lundaveiðar. Kunnugt
er þó aS fýlungaveiSin hafSi svo lengi sem maSur þekkir veriS stranglega afmörk-
uð' og í föstum skorSum og skilaSi árlega svipuSum arði, meSan hún var í fullu
gildi fram á síSustu tíma. SvipaS um súluna. Rányrkja gilti um lundaveiSamar
meSan netjaveiSin var stunduS, en fljótt voru gerSar takmarkanir, er menn sáu
aS hverju stefndi, eSa þegar 1858 og algert bann tekiS upp nokkru síSar. SíSan
fariS var aS veiSa lunda meS háf, en greflaveiSar höfSu Eyjamenn lagt niSur
fyrstir manna, viSurkenna allir er til þekkja, aS eigi hafi veriS um rányrkju
aS ræSa utan um lítinn tíma eftir aS byrjaS var aftur aS veiSa í StórhöfSa. Þess
ber aS geta, aS um nytjafugl eingöngu var aS ræSa, stofn, er fylgdi sem eins-
konar ínytjar jörðunum. Sameignarbændur nytjuSu úteyjarnar sameiginlega.
Bændur hér, er allajafna höfðu gætna og framsýna forystumenn, kunnu vel aS
stilla í hóf og halda við arðseminni af fuglaveiðunum ár frá ári og hefur þetta
gengið svo til hér líklega mjög lengi. Þó af miklu væri að taka, hefði fuglinn
fljótlega upprætzt, ef hefði alltaf veriS stórfelld rányrkja eins og J. G. Ól. segir.
Hjá Eyjabóndanum gilti það ekki síður en fyrir varpbóndann á æðarfuglsjörðum,
að vera á varðbergi um viðhald stofnsins, enda og stutt með lögum. J. G. Ól. og