Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Qupperneq 70

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
voru níu þrælar á hvern frjálsborinn
mann. Þrælarnir voru trygging vel-
sældar, frjálsræðis og menningar.
Sama ástand ríkti á Indlandi á tímum
Kalidasa og í musterum Ellora. Ra-
cine ritaði sorgleiki sína fyrir lítinn
hóp höfðingjafólks. Á þeim dögum
lifðu níu hundruð manns myrkurlífi,
næstum frumstæðu, til þess að hundr-
að gætu trúað og efazt, hvílzt og bar-
izt, hugsað og elskað. Sovézkt þjóð-
félag varð fyrst til þess að færa
menninguna öllu fólki.
Það er hverjum manni Ijóst að út-
þensla menningar hlýtur í fyrstu að
gerast á kostnað hæðar hennar. Mað-
urinn sem tekur sér bók í hönd í
fyrsta skipti á ævi sinni, skynjar ekki
marga hina finni þræði sálarfræði,
dýpt spaklegra hugsjóna né heldur
bókmenntafegurð í sögum slíkum
sem Stríði og jriði eftir Lev Tolstoj.
Lestur er eins og skynjun mynd-
listar eða tónlistar; hann krefst skap-
andi skynjunar þess sem les, hlustar
eða skoðar, og skapandi áreynsla
þessarar tegundar er nátengd þroska
almennrar menningar. Smekkur er
lengi að skapast. Þegar ég talaði við
lesendur milli 1920—30, og raunar
líka milli 1930—40, heyrði ég oft
skoðanir sem voru mjög barnalegar
og of einsýnar. Jafnvel á fyrsta þingi
rithöfunda voru höfundar sem játuðu
fyrir mér að frumstæði margra les-
enda skelfdi þá.
Síðan eru liðin meira en tuttugu
ár. Það hafa verið ár sorga og vona,
vinnu og heilabrota. Nú skelfast eng-
ir rithöfundar frumstæði lesenda
sinna, heldur eru það lesendurnir
sem hlæja stundum háðslega að
barnaskap skáldsagna eða leikrita.
Ruglingslegur stíll
Við skulum nú athuga annað svið,
byggingarlist. Margar byggingar
hafa verið reistar í blönduðum stíl í
landi okkar, og sumir byggingar-
meistarar hafa hvorki sýnt smekk né
skilning á hlutföllum, né heldur
fylgdu þeir tíðarandanum. Hvernig
gat þetta gerzt? Á árunum milli 1920
—30 voru konstrúktivistar yfirgnæf-
andi meðal sovézkra byggingarmeist-
ara. Mistök þeirra áttu sér margar
rætur. Það var skortur á fyrstaflokks
byggingarefni, og því einfaldari sem
bygging er, því betra verður efnið að
vera. Það er alltaf mikið skraut á
ódýrum sígarettupökkum og kössum.
Veggirnir sem konstrúktivistar reistu
í Novosíbirsk og Sverdlovsk, urðu
skellóttir og sprungu. Sumir meistar-
ar reistu hús eins og þeir væru að
skrifa hátíðleg skjöl eða yfirlýsingar
og fóru út í öfgar. Byggingarnar voru
mollulegar útlits, og fólk kallaði þær
líkkistur. Listrænn smekkur fólks var
enn óþroskaður og stílblandaðar
skrautbyggingar héldu velli um sinn.
Nú sjást merki heilbrigðrar almenn-
ingsgagnrýni. Það er ekki eingöngu
að ríkisstjórnin hafi vítt sóun á hús-
260