Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Blaðsíða 76

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Einstaklingseðli rithöfundarins
■sem listamanns ræður vali hans á
formi og umræðuefni. Jafnvægið sem
sumir gagnrýnendur bera fyrir
brjósti, getur verið til í ritmennsku
yfirleitt sem heild, en ekki í hverri
einstakri bók. En ef rithöfundur
skyldi einbeita sér að röngu lífsins,
þá ásaka gagnrýnendur hann sam-
stundis fyrir skrumskælda myndina.
Slíkir gagnrýnendur eru á verði allt
sitt líf, rétt eins og barnfóstrur sem
eru stöðugt með lífið í lúkunum. Þeir
eru hræddir um að lesandi sögu sem
lýsir miskunnarlausum forstjóra
álykti af því að allir slíkir forstjórar
séu miskunnarlausir. Ég segi við þá
eins og ég hef sagt við vestræna
menntamenn: „Þið sjáið hvaða
árangur hefur náðst hjá okkur; at-
hugið bara hverjir hafa framkvæmt
það. Það eru ekki börn, heldur full-
orðið og þroskað fólk.“
Þegar höfundur leitast við að
halda jafnvægi milli Ijóss og myrkurs
í bók, þá syndgar hann gegn höfund-
arsamvizku sinni; hann bútar niður
hugsjónir verksins og geldir sinn
eiginn anda. Hann er annars vegar
smeykur við ásakanir og „eintómar
gyllingar“ og hins vegar um „skrum-
skælingar“.
Nekrasov, Tsjernysjevskí og Saty-
kov-Sédrín lögðu allir til efni í sama
tímarit, Sovremenník (Samtíma-
manninn), á sömu árum. Hefði verið
hægt að búast við því að Nekrasov
hefði getað lýst andlegum heimi bylt-
ingarmanna með slíkri fullkomnun
sem Tsjernysjevskí? A maður að
ásaka Saltykov-Sédrín fyrir að hafa
ekki lýst glæsilegum rússneskum kon-
um?
Við hlæjum —- og það með réttu
— að kvikmyndum frá Hollywood
sem enda óhj ákvæmilega vel. En við
skrifum sjálfir sögur með úthugsuð-
um endi þar sem allir árekstrar eru
jafnaðir. Þó eru enn til andstæð-
ur sem ekki hafa verið leystar og ef
þeim væri lýst í bókum, mætti vera
að lausn þeirra væri nær. En rithöf-
undar eru hræddir um að sögur sem
enda ekki vel, fáist aldrei prentaðar.
Ahrif stjórnarvalda
Það er oft sagt að við verðum að
berjast gegn áhrifum stjórnvaldanna
á bókmenntir. Margt hefur verið gert
í þessu skyni, en ekki nærri nógu
mikið. Utgefendur sumra tímarita
eru óþarflega tortryggir á handrit,
einkum frá ungum höfundum. Um
aðrar bækur sem útgáfufyrirtæki
þora ekki að prenta, en hika þó við
að hafna, nota þau klækibrögð: þau
gefa „vafagemsann“ út í litlu upp-
lagi, ekki til að sjá hvort almenningi
líki hún, heldur til að takmarka les-
endafjöldann. Slík útgáfufyrirtæki
skilja auðsjáanlega hvorki sovézkt
lýðræði né víðáttu sovézkrar menn-
ingar.
Áhrif stjórnvaldanna koma stund-
266