Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Síða 29

SAGA VESTRÆNNAR ÍHLUTUNAR í KÍNA
viðaukinn (1843) fólu í sér eflirfar-
andi ákvæði:
Bætur skyldu greiddar fyrir ópíum-
birgðirnar sem Liu Tse-hsiu brenndi
— og ópíumverzlunin þannig löggilt;
Hongkong skyldi afhent Bretum —
og þeir notuðu hana síðan sem mið-
stöð hernaðarlegrar, pólitískrar og
efnahagslegrar íhlutunar um málefni
Kína;
Bretar skyldu einnig fá afnot af
fimm öðrum kínverskum verzlunar-
höfnum — sem þeir drottnuðu brátt
yfir og urðu fyrstu vísar erlendu yfir-
ráðasvæðanna í kínverskum hafnar-
borgum;
Bretar skyldu ekki þurfa að hlýða
kínverskum lögum, heldur einungis
sínum eigin;
ákvæði var í samningnum um for-
réttindi „uppáhaldsþjóðarinnar“
(most favoured nation) — en það gaf
öðrum stórveldum átyllu til samskon-
ar forréttindakröfu.
Loks skuldbatt keisarastjómin sig
til að leggja aldrei meira en 5% inn-
flutningstoll á erlendar vörur — og
torveldaði þannig þróun kínversks
iðnaðrar um langa framtíð.
Þegar Bretar höfðu þannig lagt
keisarastjórnina að fótum sér flykkt-
ust önnur vestræn auðvaldsríki að
hinum slegna eins og hýenur að hræi.
Fyrstur á vettvang var fulltrúi Banda-
ríkjanna, Caleb Cushing. Hann til-
kynnti keisarastjórninni með allmikl-
um belgingi, að ef hún neitaði að
semja af sér landsréltindi til Banda-
ríkjanna myndi Bandaríkjastjórn líta
á það sem persónulega „móðgun og
tilefni styrjaldar“. Cushing tókst að
þvinga keisarastjórnina til samninga,
í Wangsjá, 3. júlí 1844. Þessi samn-
ingur tryggði Bandaríkjunum jafnvel
enn meiri hlunnindi en Bretar höfðu
knúið fram. Eitt atriði hans er sér-
staklega athyglisvert og flettir ræki-
lega ofan af hýenueðli bandarískrar
heimsvaldastefnu, en það er ákvæðið
um að Bandaríkjunum skuli sjálf-
krafa falla í skaut öll forréttindi sem
önnur stórveldi kunni að ávinna sér í
Kína (án tillits til þess með hvaða
hætti slík forréttindi vinnast), og
þetta skuli jafnt gilda um forréttindi
í verzlun, kristniboði, tollamálum og
öðrum viðskiptamálum, sem og um
lagalega sérstöðu erlendra þegna í
Kína. „Þessi samningur,“ segir
bandaríski sagnfræðingurinn Tyler
Dennett (Americans in eastern Asia,
New York 1922), „hafði svo mikla
yfirburði yfir þann brezka, að
frönsku samningamennirnir tóku
liann strax sér til fyrirmyndar.“
„Samningur Cushings var í rauninni
mikið fagnaðarefni fyrir smyglar-
ana,“ segir hann á öðrum stað.
Það eru ævinlega tvær hliðar á
hverju máli — og önnur er gjarnan
listilega flúruð. Starf kristniboðanna
í Kína var í vestrænum blöðum talið
göfugmannlegt og fagurt, en í Kína
sjálfu var yfirbragð þess annað:
107