Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Side 38

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
leggja samtök kínverskra stúdenta og
menntamanna erlendis. Hann og fylg-
ismenn hans fólu stúdentum, sem
voru á heimleið til Kína, margvísleg
verkefni að vinna í neðanjarðarhreyf-
ingunni, og þannig efldist hún smám
saman af starfi þjálfaðra byltingar-
manna.
Brátt varð þessarar hreyfingar
einnig vart á yfirborðinu. 1904 vann
Huang Hsing, er síðar varð einn nán-
asti samstarfsmaður Sun Jat-sens, að
því að skipuleggja bændauppreisn í
Húnan-fylki. Sama ár hóf kínverska
borgarastéttin mjög velheppnaðan
andróður gegn kaupum á bandarísk-
um varningi til að andmæla haturs-
herferð er hafin var gegn kínversku
fólki búsettu á vesturströnd Banda-
ríkjanna. 1905 sameinuðust hin
dreifðu samtök byltingarsinna í einn
flokk sem nefndur var Tung Meng
Hui (Byltingarsambandið). A tæpu
ári óx meðlimatala flokksins upp í
rúm tíu þúsund.
1906 hófu kolanámumenn í
Kiangsi-fylki uppreisn sem studd var
af bændum, og tóku þátt í henni 30
þúsund manns áður en hún var bæld
niður. 1907 skipulagði Byltingarsam-
bandið uppreisn hermanna í Hanká
og bændauppreisn í Kwangtung-fylki.
1908 brauzt velvopnað lið byltingar-
manna inn í Kína frá Viet-Nam, og
endaþótt það væri hrakið um hæl hjó
það stórt skarð í her keisarastjórnar-
innar, því margir hermenn hennar
gerðust liðhlaupar og fylgdu bylting-
armönnum yfir landamærin.
Þannig nálguðust hin óumflýjan-
legu örlög keisarastjórnarinnar, skref
fyrir skref.
Lepp fyrir lepp
En nú gerðust athyglisverðir at-
burðir — einskonar tilbrigði við Tæ-
ping-byltinguna hálfri öld áður. Keis-
arastjórnin féll að vísu, en endur-
fæddist jafnharðan undir öðru nafni.
Þetta furðulega sjónhverfinga-
bragð gerðist svo snöggt og fimlega,
að kínverska þjóðfrelsishreyfingin
áttaði sig ekki á því fyrr en um seinan
— þegar byltingaraldan var runnin út
í sandinn.
Atburðimir voru þessir:
10. október 1911 gerði setulið keis-
arastjórnarinnar í Hanká, mestu iðn-
aðar- og verzlunarborg Mið-Kína,
uppreisn undir leynilegri forystu Bylt-
ingarsambandsins, og setti fram kröfu
um að keisarastjórnin segði af sér.
Byltingin breiddist út, og innan þrjá-
tíu daga hafði keisarastjórnin misst
allt Kína sunnan Jangtsefljóts úr
greipum sér.
Vesturveldin, sem höfðu meiri hags-
muna að gæta í Kína en nokkru sinni
fyrr, tóku nú að óttast um hag sinn.
Þeim var Ijóst að ekki myndi lengur
auðið að beita fyrir sig hinni óvin-
sælu keisarastj órn og fóru því að svip-
ast um eftir nýjum leppi. Þau fundu
hann í gervi metorðagjarns hershöfð-
116