Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Side 40

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
En nú kom upp misklíð milli hinna
samhentu böðla Kína: fyrri heims-
styrjöldin 1914—18. Bretar, Frakkar,
Rússar og Þjóðverjar urðu vant viS
látnir heima í Evrópu um sinn, og
Japanir notuSu tækifæriS til aS hrifsa
til sín ránsfeng ÞjóSverja í Kína und-
ir því yfirskini aS þeir væru að hjálpa
Bandamönnum í stríðinu. Þegar sýnt
var að Bandaríkjamenn létu þetta
framferði afskiptalaust færðu Japanir
sig upp á skaftið og sendu hinum
sameiginlega leppi þeirra stórveld-
anna úrslitakosti: annaðhvort afhenti
hann Japönum ný forréttindasvæði í
Kína, ellegar hann skyldi hafa verra
af. Einnig þetta létu Bandaríkjamenn
afskiptalaust — og leppurinn hneigði
sig fyrir húsbóndavaldinu. En til að
bæta sér upp þá auðmýkingu, sem hin
berorðu kröfubréf Japana höfðu vald-
ið honum, veitti hann sjálfum sér
keisaranafnbót. Hennar naut hann
raunar ekki lengi — og hann andaðist
í júní 1916.
Eftir lát hans var ekki annað sýnna
en að hinn forni draumur Vesturveld-
anna um að Kínaveldi liðaðist í sund-
ur myndi rætast. Japanir keyptu sér
sinn eigin lepp, hershöfðingja sem
nokkur hluti stjórnarhersins fylgdi að
málum. Klíka hans hafði aðsetur í
Anhwei-fylki. Hinsvegar efldu Banda-
ríkjamenn og Bretar annan hershöfð-
ingja til valda í Hopei-fvlki. Japanar
bættu þá þriðja valdsmanninum við
— í Mansjúríu (ÁstandiS var sem sé
orðiS líkt því sem er í Kongó í dag).
Þetta varð upphafið að hinu svo-
nefnda „hershöfSingjatímabili“. LýS-
veldisstjórnin sat að vísu enn við völd
í Peking að nafninu til, en heims-
valdasinnarnir voru hættir að virða
hana viðtals. Þeir notuðust nú við
ótínda ævintýramenn til að lima sund-
ur hina ljúffengu bráð.
Erfðaskrá Sun Jat-sens
Afdrif byltingarinnar og það upp-
lausnarástand sem ríkti í landinu fyr-
ir undirróður og beina íhlutun auð-
valdsríkjanna varð kínversku þjóð-
frelsishreyfingunni strangur skóli.
Forystumönnum hennar varS nú Ijóst
að lýðveldisnafnið eitt var ekki nægi-
legt til að bjarga þjóðinni úr klóm
arðræningjanna; þeir yrðu að marka
sér skýrt stefnumið og læra að greina
á milli þeirra þjóðfélagsafla sem lík-
leg voru til að veita hugsjónum þeirra
brautargengi, og hinna sem voru þeim
andstæð af eðlislægum hvötum. Októ-
berbyltingin í Rússlandi og viðbrögð
auðvaldsríkjanna við henni varð þeim
mjög lærdómsrík. Sömu aðilar og
unnu að sundurlimun Kína með til-
styrk kínverskra leppa sendu hvern
leiguherinn á fætur öðrum til höfuðs
rússnesku byltingunni; Bretar, Frakk-
ar, Þjóðverjar, Bandaríkjamenn og
Japanar, sem nýverið höfðu átt í
lilóðugri styrjöld sín á milli, samein-
uðust í einni svipan um að revna að
kollvarpa alþýðustjórninni og koma
118